DENİZLİ’DE VERİM DEKARDA 285 KİLOYA ÇIKTI

Denizli Ticaret Borsası öncülüğünde 2017 yılında başlayan Nükleer Teknikler Kullanılarak Leblebilik Nohut Islahı Projesi Değerlendirme Toplantısı, Denizli Ticaret Borsası Konferans Salonu’nda gerçekleştirildi. Toplantıya, Denizli Ticaret Borsası Yönetim Kurulu Başkanı İbrahim Tefenlili, Meclis Başkanı İbrahim Yayan, Denizli İl Tarım ve Orman Müdürü Şakir Çınar, Toprak Mahsulleri Ofisi Başmüdürü Yücel Türkanoğlu, Eskişehir Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Mühendisi Dr. Sali Fidan, Türkiye Enerji, Nükleer ve Maden Araştırma Kurumu (TENMAK) Mühendisi Dr. Burak Kunter, Borsa meclis üyeleri, leblebici ve kuruyemişçiler katıldı.

Denizli Ticaret Borsası Başkanı İbrahim Tefenlili, toplantıda yaptığı konuşmada, leblebi imalatçısı üyeleriyle nohut yetiştiricisi çiftçilerle bir araya gelerek sektördeki sorunları tespit ettiklerini belirterek, "Ülkede satılan leblebinin yüzde 80'i Serinhisar menşeli. Daha önce Tavas menşeliydi, Kızılca menşeliydi ama şu anda yüzde 75-80'i Serinhisar menşeli. Bu ürünümüzün hammaddesi çok önemliydi. Sarı leblebi kadar beyaz leblebi de önemliydi. Daha önceki yıllarda sarı leblebi ihraç oluyordu, beyaz leblebi ihraç oluyordu. Şimdi ihracatımız düştü. O da şundan kaynaklandı: Bizim Tavas yöremizde yetişen nohudumuz kayboldu, hastalık bulaştı. Artık biz, Ticaret Borsası olarak meslektaşlarımıza, üyelerimize faydalı olabiliriz diye bu nohut konusunu gündemimize aldık." dedi.

BÖLGENİN NOHUTLARI KULLANILDI

Tavas nohudunun hastalık bulaşarak yok olmasının ardından beyaz leblebinin ihracatta çok değer kaybettiğini vurgulayan Tefenlili, hazırlanan rapor neticesinde yerli nohutların veriminin son yıllarda düştüğü, leblebi sektörünün hammadde için yurtdışına yöneldiğini tespit ettiklerini belirterek, Denizli, Uşak ve Burdur (Yeşilova) illerinin iklim koşullarına adaptasyonu yüksek, makinalı hasada uygun, yüksek verimli, leblebi sanayinin ihtiyacı olan iri taneli, kabuğu kolay soyulabilen, işlem görmeye dayanıklı leblebilik nohut çeşitlerinin geliştirilmesi amacıyla çalışma başlattıklarını, bu çalışmada materyal olarak Uşak Kırmızı, Yeşilova, Tavas Nohut Popülasyonları ile Sarı 98 nohut çeşidinin kullanıldığını kaydetti.

Geliştirilen nohut çeşitleriyle üreticilerin rahat nefes alacağını ifade eden Tefenlili, "Geliştirdiğimiz çeşitler sayesinde leblebi sektörünün hammadde için yurtdışına yönelimini durdurup, ithalatı bitirmeye çalışacağız. Yürütülen çalışmalar neticesinde geliştirilen Sarı-98 çeşidi 150 GY mutantlarından Borsa-20 çeşit adayı 2021 yılında tescile verildi. Tavas yerel popülasyonundan yapılan 150 GY mutasyon uygulamaları neticesinde geliştirilen Tavas çeşit adayı ise 2022 yılında tescile verildi. Yeşilova yerel popülasyonundan yapılan 250 GY mutasyon uygulamaları neticesinde geliştirilen Yeşilova çeşit adayı ise tescile sunulmuştur. 2025 yılında Borsa-20 çeşit adayının tescil olması beklenmektedir. Ayrıca, Borsa-20 çeşidi üretim izinli olduğu için 2024 yılı itibarıyla 500 kg Elit ve 1350 kg Orijinal 1 kademede tohumluk üretimi gerçekleştirilmiştir. Proje çalışmaları neticesinde kurulan denemelerde Sarı 98 mutantlarından 6 adet, Yeşilova mutantlarından 3 adet ve Tavas mutantlarından 8 adet hat olmak üzere toplam 14 hat bölge verim denemesi aşamasında ümitvar hat olarak bulunmaktadır. Tescilli çeşit sayımız hızla artıyor. Biz tohumculuğu Türkiye’nin milli meselesi olarak görüyoruz. Özetle nohutta ithalatın sonlandırılması, öncelikle Türkiye’nin kendine yeterli hale gelmesi ve ihracatta söz sahibi olması için çalışıyoruz" ifadelerini kullandı.

100 KİLODAN 285 KİLOYA YÜKSELDİ

Borsa-20 çeşidi için tescil alındığını bildiren Tefenlili, "Bu sene 1-2 ürün için daha müracaat edeceğiz. İnşallah bunları çoğaltmak istiyoruz ama en önemlisi bunun sürdürülebilir olması. Ciddi anlamda sektöre büyük katkısı olacak. Bugün tarlalarımızda ortalama 100 kg gelen nohut bu geliştirilen nohut çeşitleri ile 260 ile 285 kg kiloya geldi. Bu çok büyük başarıdır. Yani ortalamanın çok üstünde, kalite anlamında da üstünde. İnşallah bu tohumları sektöre kazandırıp meslektaşlarımıza, üyelerimize vereceğiz." dedi.

Denizli İl Tarım ve Orman Müdürü Şakir Çınar da, Denizli'nin her konuda olduğu gibi tarımda da katma değerli ürün üretme konusunda mahir olduğunu dile getirerek, "Kuruyemişçilikte leblebicilik bizim esas mesleğimiz. Türkiye'deki leblebinin yüzde 80'ini üretmekle övünüyoruz. Ama bu ürettiğimiz leblebiyi dünyanın değişik yerlerine satarken uzun yıllardır tarımsal üretimdeki rakamlarımızın düştüğünü görmekteyiz. İşte 40 bin hektar civarındaki nohut üretim alanlarımız bugün baktığımızda 2000 hektar civarında bir alana düşmüş. Biz leblebi yapmaya devam etmişiz ama başka yerlerden nohut alarak işlemişiz ve satmışız. Dolayısıyla daha önceki üretimdeki payımız gün geçtikçe azalmış." diye konuştu.

Bu projenin arkasında büyük bir çalışmanın olduğuna değinen Çınar, "İl müdürlüğü olarak biz de elimizden geleni sonuna kadar yapmayı arzuluyoruz. 2 bin hektarlık alanımızı tekrar 40 bin hektarlara çıkarmayı arzu ediyoruz. Bununla da ilgili inşallah mahalle mahalle, köy köy dolaşarak çiftçilerimize, üreticilerimize inşallah bu tohumları anlatmak istiyoruz." dedi.

HASTALIKLARA DAHA DAYANIKLI

Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Mühendisi Dr. Sali Fidan da, ıslah çalışmalarının bir-iki yılda sonuçlanan çalışmalar olmadığını belirterek, "Bu çalışmalar bu vakte kadar tek bir taneden başlanarak buralara getirildi. Uzun zaman, emek ve kaynak gerektiren çalışmalar. DTO Başkanımız elini taşın altına koydu, destek verdi. Güzel sonuçlara ulaştığımızı görüyoruz. Borsa 20 çeşit adayımız şu anda tescile sunulmuş durumda. Hızlı bir şekilde tohum üretimine girme aşamasındayız. Şu anda elimizde belli bir miktar tohum var. Borsa 20 çeşidi, borsamızın ismine hitaben öyle bir isim uygun görüldü. Tescile sunuldu ve bir yıl içerisinde çalışmalar sonuçlanmış olacak. Elde ettiğimiz çeşit adaylarımızla güzel neticeler aldık. Bunu daha ileriye götüreceğiz. Ülkemizin, memleketimizin buna ihtiyacı var. İnşallah yeni geliştirdiğimiz bu çeşitler hastalıklara daha dayanıklılar, daha iyi sonuçlar alıyor ve daha iyi verim elde ediyoruz." diye konuştu.

TENMAK Mühendisi Dr. Burak Kunter de çalışmalarda iyi sonuçların elde edilmesinin mutluluk verdiğini belirterek, "Sadece nohut anlamında değil Türkiye genelinde tarımsal projelerde bilinen klasik ıslah metotları ile yapılamayan sorunların çözümünde biz kurum olarak destek veriyoruz. Nohut dışında da 7-8 türde yaklaşık 12-13 tane elde edilmiş sonuç var. Elde ettiğimiz bütün sonuçların ülkemizin katma değer kazanması adına iyi sonuçlar vermesini diliyorum." şeklinde konuştu.

GAMA IŞINLARI UYGULANDI

Toplantıda Eskişehir Geçit Kuşağı Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Proje Sorumlusu Dr. Evren Atmaca, bir sunum gerçekleştirdi. Atmaca, 2016 yılında bir fikirle başlayan sürece ilişkin yaptığı konuşmada, "Yaptığımız ıslah çalışmalarından ekstra olarak mutasyon ıslahı uygulayarak bu çeşitlerden bitki boyu bakımından makineli tarıma uygun ve özellikle hastalıklara daha dayanıklı çeşitler geliştirmek için bu çalışmaya başladık. Bu çalışmada enstitü olarak bu fikri olgunlaştırdık. TENMAK'in özellikle risk alarak ışınlamayla bu çeşitlerin geliştirilmesine büyük yardımı oldu. Farklı dozlarda gama ışınları uygulanan materyalleri araziye ektik 2018 yılında. İşte bu sürecin aşamalarında 20 kadar çeşit geliştirdik 2024’e kadar. Her biri birer tohumdan başladı ve nihayetinde de çeşit adaylarımız ortaya çıktı." dedi.

Konuşmaların ardından geliştirilen 20 kadar nohut çeşidi katılımcılar tarafından incelendi. Tescile 3 çeşit adayının (Borsa-20, Tavas 150 GY, Yeşilova 250 GY) verilmesi benimsendi.