AVRUPA’NIN ZEYTİNYAĞI KRİZİ VE TÜRKİYE’YE ETKİLERİ-1

Zeytinyağı fiyatındaki artışın iki önemli nedeni var, artan maliyetler ve dışarıdan gelen talep. Sadece Türkiye’de değil, dünyada da fiyatlar artıyor. Uluslararası Zeytin Konseyi’ne göre İspanya’da geçen sezonun aynı dönemine göre yüzde 80,2 artışla sızma zeytinyağının litresi 7,97 Euro. İtalya’da fiyat yüzde 63,8 artışla 8,7 Euro, Yunanistan’da yüzde 123,2 artışla 7,7 Euro, Tunus’ta ise sızma zeytinyağının fiyatı 8,2 Euro oldu.

Zeytin hasadı tüm hızıyla sürüyor. Üretim, kalite, maliyet, işçi sorunu ve daha birçok konu gündeme dahi gelmiyor. Gündemdeki tek konu yağ fiyatları. Aylardır zeytinyağı fiyatındaki artışlar tartışılıyor.

Bir üründe fiyat neden artar?

Üretim maliyetlerinin artması, üretimin azalması, ürüne olan talebin artması ve buna benzer nedenler sayılabilir.

Türkiye açısından bakıldığında bu faktörlerden maliyet artışı öne çıkıyor. Üretim bakımından 2022 yılı rekor üretimin gerçekleştiği bir yıl oldu. 2023 yılında ise “yok yılı” olmasına rağmen ortalama bir üretim var. Fiyat artışında önemli faktörlerden birisi dış talebin artması. Dünyanın en büyük zeytinyağı üreticisi İspanya ve ikinci sıradaki İtalya’da yaşanan üretim krizi nedeniyle Türkiye’deki zeytinyağına olan talep arttı. Ayrıca bu ülkelerdeki yağ fiyatları artınca Türkiye’de de arttı.

ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ AVRUPA’DA 1 YILDA 767 BİN TON AZALDI

Konuyu daha iyi anlamak için Avrupa’yı, üretici ve ihracatçı konumundaki ülkeleri incelemek gerekiyor. Zeytinyağı üretiminin ve ticaretinin çok önemli bir bölümünü Avrupa Birliği ülkeleri gerçekleştiriyor. İspanya ve İtalya piyasanın ana aktörleri. Son beş yıllık döneme bakıldığında Avrupa Birliği’nin toplam zeytinyağı üretimi ortalama 2 milyon tonun üzerinde.

Uluslararası Zeytin Konseyi verilerine göre, Avrupa Birliği ülkelerinin zeytinyağı üretimi 2018 – 2019 sezonunda 2 milyon 263 bin ton olurken, 2019 – 2020 sezonunda 1 milyon 919 bin ton, 2020-2021 sezonunda 2 milyon 51 bin ton, 2021-2022 sezonunda ise 2 milyon 271 bin ton olarak gerçekleşti. Son 500 yılın en kurak yılı olarak tarihe geçen 2022-2023 sezonunda zeytinyağı üretimi 1 milyon 504 bin tona geriledi. Üretim sadece bir yılda 767 bin ton azaldı. Bu gerileme ve üretimdeki düşüş oranı net olmamakla birlikte 2023- 2024 sezonunda da devam ediyor.

EN BÜYÜK ÜRETİCİ İSPANYA’NIN KURAKLIK KABUSU

Dünya zeytin ve zeytinyağı üretiminde en büyük ülke konumundaki İspanya, iki yıldır kuraklık kabusu ile boğuşuyor. Uluslararası Zeytin Konseyi verilerine göre, İspanya’nın 2018 – 2019 sezonunda zeytinyağı üretimi 1 milyon 789 bin ton oldu. 2021- 2022 sezonunda 1 milyon 491 bin ton olan İspanya’nın zeytinyağı üretimi kuraklığın etkisi ile 2022 – 2023 sezonunda 780 bin tona geriledi. Neredeyse yarı yarıya azalan bir üretim var. Aynı dönemde dünyanın ikinci büyük üreticisi İtalya’da üretim 329 bin tondan 235 bin tona geriledi. Üretimdeki düşüş fiyatların artmasına neden oldu. İspanya ve İtalya üretimdeki bu açığını kapatmak için Türkiye ve diğer üretici ülkelere yöneldi. Avrupa’da yaşanan üretim krizinin Türkiye’ye yansıması yüksek talep ve buna bağlı olarak fiyatların yükselmesi oldu.

DÜNYA ZEYTİNYAĞI ÜRETİMİ 3 MİLYON TONUN ALTINDA

Avrupa’daki kuraklık ve buna bağlı olarak İspanya ve İtalya’daki zeytin ve zeytinyağı üretiminin düşmesi dünya üretimine de yansıdı. Dünya zeytinyağı üretimi son yıllarda ilk kez 3 milyon tonun altına geriledi. Bundan 5 yıl önce 2018-2019 sezonunda dünya zeytinyağı üretimi 3 milyon 304 bin tondu. 2019-2020 sezonunda 3 milyon 269 bin ton, 2000- 2021 sezonunda 3 milyon 19 bin ton ve 2021- 2022 sezonunda 3 milyon 398 bin ton olan üretim 2022- 2023 sezonunda 2 milyon 729 bin tona geriledi. Dünya zeytinyağı fiyatlarındaki artışın önemli nedenlerinden birisi üretimdeki bu azalmadır.

İTHALAT 1 MİLYON TON SINIRINDA

İspanya ve İtalya’daki üretim krizine bağlı olarak zeytinyağı ithalatı yapan ülkelerin ithalatında da düşüş yaşandı. Uluslararası Zeytin Konseyi’nin verilerine göre, zeytinyağı ithalatı 2020-2021 sezonunda 1 milyon 446 bin ton olarak gerçekleşirken, 2021-2022 sezonunda 1 milyon 139 bin ton oldu. Kuraklığın etkili olduğu 2022-2023 sezonda ise ithalat 1 milyon 66 bin tona geriledi.

Dünyada en fazla zeytinyağı ithalatı yapan ülkelere baktığımızda Amerika Birleşik Devletleri, Brezilya, Kanada ve Japonya ilk dört sırada yer alıyor. Amerika’nın yıllık ithalatı 350 – 399 bin ton arasında değişiyor. 2021-2022 sezonunda 399 bin ton ithalat yapılırken 2022-2023’te ithalat 360 bin tona geriledi. Brezilya’nın yıllık ithalatı 100 bin ton civarında. 2021-2022 sezonunda 100 bin ton ithalatı olan Brezilya 2022-2023 sezonunda 85 bin ton ithalat yaptı. Kanada’nın ortalama 55 bin ton ithalatı var iken aynı dönemde 50 bin tona geriledi. Yıllık ortalama 65 bin ton ithalat yapan Japonya’nın zeytinyağı ithalatı 2022-2023 sezonunda 57 bin ton oldu.

Zeytinyağında ülkemizin durumuna gelecek yazımda değineceğim.