BUĞDAY FİYATI NE ZAMAN AÇIKLANACAK?

Son 5 yılda buğday fiyatları Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından açıklandı. 2019 yılında 2 Mayıs’ta, 2020’de 4 Mayıs’ta, 2021 yılında 17 Mayıs’ta, 2022’de 5 Haziran’da ve 2023 yılında ise 6 Haziran’da fiyatlar açıklandı. Bu yıl hasat çok erken, Nisan sonunda başladı. Hasat 15 gün erken başladı ve 22 Mayıs’a geldik henüz fiyat açıklanmadı.

Buğday hasadı başladı. Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) taahhütname karşılığı buğday, arpa alımına başladı. Fakat, fiyat henüz belli değil. Üretici de haklı olarak her gün soruyor “buğday fiyatı ne zaman açıklanacak?”

Tarım ve Orman Bakanlığı ile Toprak mahsulleri Ofisi’nden aldığımız bilgilere göre buğday fiyatının Haziran ayı başında açıklanması bekleniyor.

Fiyat neye göre belirleniyor?

Buğday alım fiyatı belirlenirken dikkate alınan bazı kriterler var. Yurtiçi üretim miktarı, üretim maliyeti, iç ve dış piyasadaki fiyatlar, dünyadaki üretim, geçen yılın alım fiyatları, verilecek destekleme primi, devletin ürün alması için gerekli olan mali kaynak, alternatif olabilecek diğer ürünlerdeki durum, üretimin sürdürülebilirliği gibi pek çok kriter dikkate alınıyor.

Tarım ve Orman Bakanlığı ile Toprak Mahsulleri Ofisi yetkilileri ile yaptığım görüşmelere dayanarak şunu söyleyebilirim ki, fiyat ile ilgili çalışmalar büyük ölçüde tamamlandı. Fiyat konusunda sadece Tarım Bakanlığı ile TMO’nun çalışma yapması yetmiyor. Hazine ve Maliye Bakanlığı ile Ticaret Bakanlığı da bu süreçte rol oynuyor. Özellikle Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın fiyat belirlemede etkili oluyor. Bu bakanlıkların görüşü doğrultusunda oluşan fiyat Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a sunuluyor. Nihai kararı Erdoğan veriyor ve fiyatı da O açıklıyor.

TMO her sene farklı bir senaryo ile çalışıyor

Son yıllarda kuraklık, Covid 19 salgını, Rusya-Ukrayna savaşı ve benzer olaylar nedeniyle Toprak Mahsulleri Ofisi her yıl farklı bir senaryo ile alım politikasını uyguluyor. Türkiye, 2022 yılında özellikle sonbahar aylarında ve Şubat 2023’e kadar kuraklıkla mücadele etti. Toprak Mahsulleri Ofisi kuraklık olacak, ürün az olacak diye stokları güçlendirmek için üst üste ithalat ihaleleri ile Rusya’dan buğday aldı. Fakat Mart 2023’ten itibaren başlayan yağışlar Türkiye’deki üretimi normale çevirince senaryo değişti. Kuraklık olacak diye ithalatla depolar dolunca yeni ürün alımında bazı sıkıntılar yaşandı. Ofis bu kez iç piyasada çiftçinin ürününü almak için büyük çaba gösterdi. Stoklar şişti, ürün koyacak depo sorunu yaşandı. TMO, 13 milyon tonu aşkın hububat alımı ile rekor kırdı.

Sezona yüksek stokla giriliyor

Ofis, 2024-2025 sezonuna yüksek stokla girdi. Buğday ekim alanlarının yüzde 7 artması ile 2024 ürünü buğday üretiminde rekor kırılacağı beklentisi vardı. Toprak Mahsulleri Ofisi bu rekor üretime göre bir senaryo hazırladı. Hem depolarda ciddi ürün var hem de yeni üründe rekor bekleniyordu. Ancak Nisan ayında beklenen yağışların olmaması ve İç Anadolu’da kuraklığın baş göstermesi yine üretimde bir azalmaya neden oldu. Şimdi beklenen 2024 yılı buğday üretiminin geçen yılki yaklaşık 22 milyon tonun altında kalacağı yönünde. Toprak Mahsulleri Ofisi sürekli değişen üretim tahminine göre yeni bir senaryo ile alım hazırlıkları yapıyor ve uyguluyor.

Üretim geçen senenin altında

Rekolte geçen senenin altında bekleniyor. Özellikle iç bölgelerde kuraklığın etkili olduğu onunda üretimi geçen seneki üretimin altında gerçekleşebileceğini anlamına geliyor ama miktar olarak tam net bir rakam ancak 20 gün sonra söylenebilir. Toprak Mahsulleri Ofisi’nin geçen yıl aldığı büyük bölümü buğday olan 13 milyon tonun üzerindeki ürünün aşağı yukarı yüzde 40’ını sattı. Yüzde 60’ı depolarda duruyor. Bu nedenle bu yıl depolama konusunda sorun olur mu endişesi var. Ancak konuştuğum TMO yetkilileri bu sene depolardaki doluluk oranlarının geçen yıla göre daha az olduğunu, depolama ile ilgili önemlerin alındığını ifade etti.

TMO yetkilileri, geçen yıl özel sektörün depolama kapasitesinin yüzde 50 dolulukla piyasaya girdiğini hatırlatarak, ”Sezon öncesi ithalatla stoklar güçlendirilmişti. Bu sene özel sektörün depoları büyük oranda boş. Sektörün yüzde 90’ı sıfıra yakın bir ürün doluluk oranına sahip. Dolayısıyla özel sektörün de ürüne ihtiyacı var. İhtiyacını karşılamak için piyasaya girecek. Finansman sorunu nedeniyle çok büyük alım yapmayacaklardır, kendi ihtiyaçları kadar alım yapacaklar.” bilgisini verdi.

Taahhütname karşılığı buğday alımı başladı

Toprak Mahsulleri Ofisi 20 Mayıs 2024 itibariyle ülke genelindeki başmüdürlükleri aracılığıyla üreticilere duyuru yaparak taahhütname karşılığında buğday ve arpa alımına başladı. Toprak Mahsulleri Ofisi, taahhütname karşılığı ürün alımını Çiftçi Kayıt Sistemi (ÇKS)’ne kayıtlı çiftçilerden randevu sistemi ile alıyor. Randevular 20 Mayıs 2024 tarihi itibariyle alınabiliyor.

Taahhütname karşılığı TMO depolarına ürün bırakan üreticiler, alım fiyatlarının açıklanmasına müteakip 10 takvim günü içerisinde talepleri halinde; ürünün tamamını geri alabilecek veya ÇKS’de kayıtlı üretim miktarı kadar ürünü TMO’ya satabilecek.Bunun için üreticilerin taahhütname karşılığı bıraktıkları ürün için, alım fiyatlarının açıklandığı tarihten itibaren 10 takvim günü içinde ürünü teslim ettikleri TMO işyerine başvurmaları gerekiyor. Üreticilerin belirtilen süre içerisinde müracaat etmemeleri halinde, taahhütname karşılığı teslim alınan ürünün tamamı zorunlu peşin alıma çevrilecek.

Ürün TMO’dan geri çekildiğinde taahhütname ile alım yapıldığı tarihten depodan çıkış tarihine kadar olan süre için günlük ton başına 2 lira +KDV depolama ücreti alınacak.

Randevu sistemi değişti

Geçen sezon Toprak Mahsulleri Ofisi’nin randevu sistemi adeta çileye dönüştü. Üreticiler randevu almakta büyük sorunlar yaşadı. Randevusu olanlar ürün tesliminde sıkıntı yaşadı. Bu yıl aynı sorunların yaşanmaması için randevu sisteminde değişiklik yapıldı. Üreticiler, e-Devlet üzerinden de randevu alabilecek. Daha önce depoların alım kapasitesine göre randevu veriliyordu. Depo dolunca randevu kesiliyordu. Yeni sistemde Aralık 2024’e kadar kesintisiz olarak randevu alınabilecek. Depo kapasitesi dolduğunda diğer depolara yönlendirilecek. Randevu almak daha kolay olacak.

Üreticilerin “randevu alamıyorum” diye bir sıkıntı yaşamayacağı öngörülüyor. Sağlıkta uygulanan randevu sistemi gibi çalışılacak. Ancak bir üretici iki randevu aldığında birine ürün götürmezse yeni randevu alamayacak. Ayrıca randevu için miktar sınırlaması getirilecek. Küçük üreticiyi koruyacak bir sistem olacak. Eskiden büyük çiftçi çok yüksek tonajlarla ürünü getirip o günkü randevuyu dolduruyordu ama şimdi tonajlara ilişkin bir sınırlama olacak ve küçük üretici öncelikli olarak ürünü teslim edebilecek.

Hasadın Haziran ayı başında yoğunlaşacağını bekleyen Toprak Mahsulleri Ofisi yetkilileri bu dönemde yeni randevu sistemini ayrıntılı olarak anlatacak.

Fiyat için neden bekleniyor?

Toprak Mahsulleri Ofisi yetkililerine fiyatı şimdi açıklamak ile Haziran ayı başında açıklamak arasında ne fark olduğunu, neden şimdi açıklanmadığını sordum. Ofis yetkilileri fiyatla ilgili farklı parametreler olduğunu belirtiyor. Geçmiş yıllara baktığımızda hasat başladıktan bir ay sonra alım fiyatı açıklandığı dönemler de var. Fiyatın hasattan 15-20 gün önce açıklandığı dönemler de.

Ofis yetkililerinin anlattığına göre, üreticilerle yapılan görüşmelerde şu anda piyasada oluşan fiyatların üreticiler tarafından “makul” fiyat olarak kabul edildiği ifade ediliyor. Üreticilerin, Ofis yetkililerine “şu anki satış fiyatları ekseninde bir fiyat olması bize zarar ettirmez” dedikleri iddia ediliyor. Bu aynı zamanda Toprak Mahsulleri Ofisi’nin satış fiyatları ile de paralellik gösteriyor. Şu anda piyasada ekmeklik buğday fiyatı kilo başına 9 ile 10,5 lira arasında, makarnalık buğday fiyatı ise 10,5 – 11 lira arasında.

Söylenen bu fiyatlar alım fiyatı olarak açıklanırsa üreticinin tepkisine neden olacaktır. Özellikle ton başına verilecek prim de çok önemli. Geçen yıl buğdayda ton başına 1000 lira, arpada 500 lira alım primi verildi. Ancak bu prim o kadar geç ödendi ki üretici ciddi kayba uğradı. Bu yıl buğdayda en az 2 bin lira, arpada 1000 lira destekleme primi verilmesi ve yıl bitmeden ödenmesi isteniyor.

Rusya’da üretimde düşüş olacak fiyat artıyor

Dünya buğday piyasalarını belirleyen ülkelerden birisi son 5 yılın ihracat şampiyonu Rusya Federasyonu. Rusya’da hem don felaketi hem de kuraklık nedeniyle üretimin azalacağı ifade ediliyor. Bu nedenle Rusya’da buğday fiyatları artmaya başladı. Bir süre önce tonu 200 dolar sınırına yaklaşan Rus buğdayı yerinde teslim fiyatı bugünlerde 240-250 dolar seviyesinde.

Özetle, buğdayda ilginç bir sezon yaşanacak. Toprak Mahsulleri Ofisi yine baş aktör olacak. Randevu sistemi değiştiği için yeni kriterlere göre alım yapılacak. Ama en önemlisi açıklanacak fiyat ve prim olacak. Fiyat ne kadar olacak? Ne kadar prim verilecek? En önemlisi de ne zaman açıklanacak? Hep birlikte bekliyoruz.