ÇEKİRDEKSİZ KURU ÜZÜMÜN ZOR SEZONU

Türkiye, çekirdeksiz kuru üzüm üretiminde ve ihracatında dünya birincisi. Ancak, bu yıl birçok tarım ürününde olduğu gibi çekirdeksiz kuru üzümde de ciddi sorunlar var.

Üretici, ihracatçı, tüketici için çok zor bir sezon olacak. Üzüm bağları Mart ve Nisan ayında iki kez zirai don felaketine maruz kaldı. Yaklaşık 300 bin ton olması beklenen üretimde zirai don ve diğer olumsuz hava şartları nedeniyle üretimde yüzde 40-50 azalma bekleniyor. Üretici zirai don nedeniyle daha az ürün alacak. Üreticinin beklentisi az olan ürüne yüksek fiyat verilmesiydi. Çünkü maliyetlerde de ciddi artışlar oldu.

Tariş Üzüm Birliği Başkanı Ferhat Şen, 20 Ağustos’ta Tariş ortaklarına SMS mesajı ile 9 numara çekirdeksiz kuru üzüm avans alım fiyatını kilo başına 120 lira olarak belirlediklerini bildirdi.

Artan maliyete rağmen fiyatta artış yok gibi

Fiyata ilişkin mesajın üreticilere ulaşması ile birlikte tepkiler de yükselmeye başladı. Üzüm üreticileri, geçen yıl 7 numara üzüm için kilo başına 100 lira fiyat açıklandığını, bu yıl ise 9 numara üzüm fiyatı açıklanarak fiyatı artmış gibi gösterildiğini, aslında fiyatın artırılmadığını belirterek sert tepki gösterdi. Üreticiler, zirai don ve olumsuz hava şartları nedeniyle üretimde düşüş olacağını belirterek: “Tariş fiyat açıklamasa üretici için daha iyi olurdu. Açıklanan bu fiyat üreticiye ciddi zarar verecek” görüşünü dile getirdi.

Tariş Üzüm Birliği, geçen yıl 7 numara çekirdeksiz kuru üzüm avans alım fiyatını kilo başına 100 lira açıklamıştı. Bu yıl 7 numara için değil, 9 numara çekirdeksiz üzüm için kilo başına 120 lira avans alım fiyatı açıkladı. Böylece geçen yıla göre sanki kiloda 20 lira artış yapılmış gibi algılandı. Oysa, geçen yıl 9 numara üzüm için kilo başına 110 lira avans fiyat açıklanmış daha sonra 5 lira artırılarak 115 lira olarak kesinleştirilmişti.

Üreticiye ucuz gelen fiyat, alıcıya pahalı geliyor

Tariş Üzüm Birliği Başkanı Ferhat Şen, üzüm alım fiyatını açıkladıktan bir gün sonra Manisa Ticaret Borsası’nda düzenlenen yeni sezon açılışında fiyatla ilgili olarak Manisa’da Gündem gazetesine şu değerlendirmeyi yaptı: “Global bakmak gerekir. Türk üzümü 5 yıl önce 280 bin ton ihraç edilirken bu sene 150 bin tona düştü. Bundan 5 yıl önce tonunu 1700 dolara satarken şimdi bu rakam 3 bin 400 dolarlara geldi. Buna bağlı olarak rakiplerimiz bizim pazarlarımıza girmeye başladı. Rakibimiz dediğimiz Çin, İran, Özbekistan 2 bin 200 dolara üzüm satıyor. Şu anda yabancı diyor ki, Türk üzümü size göre ucuz bize göre pahalı. Bu da bize pazarda sıkıntı yaratıyor.”

Açıkladıkları fiyatın şu anda 3 dolara geldiğini belirten Şen: “Gönül ister ki daha fazla açıklayalım ama karşı tarafta ciddi sıkıntılar var. Türk üzümü 3 bin 300 – 3 bin 400 doları geçmiyor. Zaten bunun 400-500 doları masraf. Bizim elimize geçen 2 bin 900 dolar. Ama bu da alıcı tarafından pahalı geliyor şu anda. Bu bizim için ciddi bir sıkıntı. Alıcı bu kez daha düşük fiyat aldığı Çin, İran, Özbek üzümüne yöneliyor. Bu ülkeler 2 bin 200 dolara ürün teslim ediyorlar. Şu anda pazarı kaybetmemeye çalışıyoruz. Pazarı kaybetme riskiyle karşı karşıyayız. Bu bize ilerde rekoltenin yüksek olduğu yıllar daha büyük sıkıntı çıkarır” dedi.

İhracatçı “rekabet edemeyiz” endişesi yaşıyor

Üzüm ihracatçıları ise 120 liralık fiyatın 3 dolara denk geldiğini belirterek bu fiyatla ihracat yapmanın zor olduğunu söylüyor. İhracatçılar, üretimin devamlılığı açısından üreticinin para kazanması gerektiğini vurgulayarak, rekabet edebilmek ve ihracatın yapılabilmesi için üreticinin desteklerle korunması gerektiğini aksi taktirde pazarların kaybedileceğini dile getiriyor.

Türkiye’nin en büyük üzüm ihracatçısı bir firmanın yöneticisi fiyat açıklandıktan sonra şu mesajı gönderdi: “Güney Afrika ihracat fiyatı 3200 dolar. Avrupa’ya teslim İran 2000 dolar, Çin 2500 dolar. Tüm piyasaları elimizden aldılar. Yüksek fiyat nedeniyle en az 120 bin tonluk pazarımızı bu ülkelere kaptırdık. Pestisit sorunu nedeniyle her ne kadar bizler mücadele edip kendi gayretlerimizle best ürün ürettiysek de Almanya’da süpermarketlerin birçoğunda resmen atıldık. Böyle giderse ürettiğimiz üzümü rakı üretiminden başka bir yerde kullanamayacak noktaya geliriz.”

Çekirdeksiz kuru üzüm üretiminin yüzde 80’ninin ihraç edildiği dikkate alındığında ihracatın olmaması dönüp üreticiyi vuracak.

Tüketici daha pahalıya alacak

Tariş ürünlerinin internet üzerinden pazarlandığı “magaza.tarisuzum.com.tr” de, 2024 ürünü sultaniye çekirdeksiz kuru üzümün kilosu karton kutuda 296 liraya, selefon ambalajda 249 liraya, teneke kutuda 341 liraya satılıyor. Tüketici 2025 ürününü çok daha pahalıya tüketmek zorunda kalacak. Kuru üzüm zorunlu gıda olmadığı için fiyat yükselince hem içerde hem dışarıda tüketici üründen kolayca vazgeçebiliyor.

Manisa’da 50 bin aile geçimini üzümden sağlıyor

Tariş’in üzüm alım fiyatını açıklamasından bir gün sonra 21 Ağustos 2025’te Manisa Ticaret Borsası’nda “Sultani Çekirdeksiz Üzümü 2025-2026 Sezon Açılışı ve Geleneksel İlk Çekirdeksiz Üzüm Töreni” düzenlendi. Törene Manisa Vali Vahdettin Özkan, Manisa Milletvekilleri Erkan Akçay ve Ahmet Mücahit Arınç, Eski Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli, Tariş Üzüm Birliği Başkanı Ferhat Şen, üreticiler ve ihracatçılar katıldı.

Manisa Ticaret Borsası Yönetim Kurulu Başkanı Sadık Özkasap yaptığı konuşmada özetle şunları söyledi: “Bu sezon, Manisa Sultani çekirdeksiz üzümü üretiminde ne yazık ki kolay bir süreç geçirmedik. Ülkemizin büyük bölümünü etkisi altına alan şiddetli zirai don felaketi Manisa’mızda da meyve üretim alanlarında ciddi verim kayıplarına ve maddi zarara yol açmıştır. Türkiye’de yaklaşık 800 bin dekar alanda çekirdeksiz kuru üzüm üretiyoruz ve bu üretimin yüzde 90’ı, Manisa il sınırları içerisindedir. Geçen seneye göre bağda az ürün olmasına rağmen bağına gözü gibi bakan üreticilerimiz, bu toprağa olan bağlılıklarını ve inançlarını, her gün yeniden göstermektedir ki yaklaşık 50 bin aile, geçimini bu topraklardan sağlamakta ve tüm olumsuzluklara rağmen dimdik ayakta durmaktadır.”

TARSİM sigortalılık oranı yüzde 54

Zirai don nedeniyle üzüm bağlarının ciddi zarar gördüğünü belirten Özkasap: “Diğer taraftan, sevindirici olan, Manisa üreticilerimizin TARSİM sigortalılık oranıdır. Manisa genelinde, bağ alanlarımızın yüzde 54’ü sigortalıdır. Hasarın yoğun olduğu Saruhanlı ilçemizde ise bu oran yüzde 74’tür. Bu süreçte sadece sigortalı üreticiler değil, zirai don sigortası olmayan ancak Çiftçi Kayıt Sistemi’ne (ÇKS) kayıtlı üreticilerimize yönelik olarak da bir destek mekanizması devreye alınmıştır.” dedi.

Rekolte kaybı yüzde 40-50 civarında

Kuru üzüm rekolte tespit komisyonu çalışmalarını tamamlayarak raporlarını Tarım ve Orman Bakanlığına ilettiğini belirten Özkasap sözlerini şöyle sürdürdü: “ Şu gerçeği de söylemeden geçemem: Bu sezon bağlarımızdaki doğuşa bakarsak 300 bin tonun üzerinde bir çekirdeksiz kuru üzüm potansiyelimiz vardı. Maalesef bunun önemli bir kısmını kaybettik. İl genelinde yapılan ilk değerlendirmelere göre tüm ürünlerde ortalama yüzde 40 ile yüzde 50 oranında zarar meydana gelmiştir. Özellikle rekoltede önemli yere sahip olan Saruhanlı başta olmak üzere, Şehzadeler ve Yunus Emre ilçelerimizde verim kaybımız daha fazladır. Buna karşılık bu sezonda, yaş üzüm üreticisi fazla olan ve don zararının daha az olduğu Alaşehir ve Sarıgöl ilçelerimiz kuru üzüm rekoltesi için kritik bölgelerimizdir.”

Manisa Ticaret Borsası’ndaki ilk ürün töreninde, Saruhanlı İlçesi Koldere Mahallesinden üzüm üreticisi Ertan Barak tarafından üretilen ilk ürün, sembolik açık artırmada kilosu 3 bin 500 liradan Manisa Ticaret Borsası tarafından satın alındı.

Özetle, çekirdeksiz kuru üzümde üretici, ihracatçı ve tüketici için çok zor bir sezon olacağı daha ilk günlerde görülüyor. Burada devletin devreye girerek bu zor günlerde sektöre destek olması gerekiyor.