HAYVANCILIK DESTEKLERİ SORUNLARI ÇÖZMEYE YETER Mİ?

Hayvancılık destekleri açıklandı. Resmi Gazete’nin 26 Temmuz 2024 tarihli sayısında yayınlanan Cumhurbaşkanlığı Kararı’na göre 2024-2025-2026 yılı hayvancılık destekleri katsayı ve performansa göre verilecek. Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı’nın “devrim niteliğinde” diye tanımladığı destekler hayvancılıkta yaşanan sorunlara çözüm olur mu?

Hayvancılık desteklerini, yorum yapmadan olduğu gibi hem yazılı haber olarak yazdım hem de video olarak YouTube kanalımda anlattım. Bu yazıda ise 2023 yılı kararnamesi ile yeni kararnameyi karşılaştırarak hayvancılık desteklerinde nelerin değiştiğini, yeni destekleri ve kaldırılan destekleri analiz ederek, yaşanan sorunlara çözüm olup olamayacağını paylaşacağım.

Buzağı desteği 750 liradan 1000 liraya çıktı

1- Temel Destek: Hayvancılıkta en temel destek büyükbaş hayvancılıkta verilen buzağı desteğidir. Geçen sene olduğu gibi hayvansal üretimin desteklenmesi kapsamında bir temel destek var. Yani temel destek ilk kez bu yıl getirilmedi. 2023 yılı kararnamesinde de bu başlıkla yer aldı.

Temel destek, Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından belirlenen programlı aşıları tamamlanmış, yıl içinde doğan, 4 ay ve üzeri yaşta buzağılara verilen destektir. 2023 yılında buzağı başına 750 lira destek verilirken 2024 kararnamesinde bu destek buzağı başına 1000 lira olarak açıklandı. Yani buzağı başına 250 liralık artış var. Bu yılki kararnamede geçen yıldan farklı olarak buzağı ile birlikte malak (manda yavrusu) içinde aynı destekler uygulanacak olmasıdır. Manda desteğinde değişiklikler yapıldı aşağıda onu da yazacağım.

Buzağı desteği 2023’te 3 kademede verildi. Bir işletmede 500 buzağı varsa; 1 ile 20 baş arası buzağıya desteğin tamamı yani buzağı başına 750 lira ödenirken, 20 ile 100 buzağı için desteğin yüzde 75’i oranında ödeme yapılırken, 101 ile 500 buzağı için desteğin yarısı ödeniyordu. 2024 yılında bu sınırlama kaldırıldı ve 500 başa kadar tam destek ödenecek.

Aile işletmelerine destek neden 20 başla sınırlı?

2- Aile işletmesine destek: Resmi Gazete’de yayınlanan ve 2024-2025-2026 yıllarını kapsayan kararnameye göre 2024 yılında en fazla 20 baş hayvana sahip işletmelerdeki buzağı ve malak için hayvan başına ilave 1000 lira destek ödemesi yapılacak. Bu aile işletmelerini desteklemek için önemli. Ancak bir yandan “işletmelerimiz çok küçük” diye şikayet edilirken bir yandan da 20 baş ile sınırlamak doğru değil. Bu destek 50 veya 100 baş hayvana sahip işletmelere sağlansa daha gerçekçi olurdu. Ülke hayvancılığı daha çok gelişirdi.

Havzaya göre destekte artış 100 lira

3- Havza desteği: Geçen yıl yayınlanan kararnamede 22 ilde (Ağrı, Ardahan, Artvin, Bayburt, Bingöl, Bitlis, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Giresun, Gümüşhane, Hakkari, Iğdır, Kars, Muş, Ordu, Rize, Sivas, Şırnak, Trabzon, Tunceli, Van) doğan buzağılara ilave 400 lira ödemeye yer verildi. 2024 kararnamesinde bu destek buzağı başına 500 liraya çıkarılırken, Giresun, Ordu, Trabzon bu kapsamdan çıkarıldı. Tarımsal Üretimin Planlanması Kurulu tarafından “süt havzası” olarak belirlenen Amasya, Çorum, Tokat, Bingöl, Bitlis, Elazığ, Erzincan, Muş, Erzurum ve Tunceli illerinde üretilen çiğ süt için de ilave bir destek verilecek. Çiğ sütte temel destek belli olmadığı için bu destek miktarı da henüz belli değil.

İzmir, Balıkesir, Edirne, Çanakkale, Konya, Aksaray, İzmir, Aydın gibi süt üretiminin yoğun olduğu illerdeki üreticiler haklı olarak “biz daha verimli süt üretimi yapıyoruz neden bize de ilave destek verilmiyor?” diye soruyorlar.

Kadın ve genç çiftçilere destek önemli

4- Kadın ve gençlere ilave destek: Cumhurbaşkanlığının 2024-2025-2026 yıllarını kapsayan kararnamesinde üzerinde kayıtlı işletme bulunan kadın veya genç çiftçilere özel destek sağlanıyor. Sahibi kadın ve genç çiftçi olan işletmelere buzağı başına 700 lira ilave destek verilecek. Gençleri ve kadın çiftçileri desteklemek adına önemli bir destek.

5- İşletme sınıflarına göre destek: Hayvancılık destekleri ile ilgili 2023’te yayınlanan kararnamede “soy kütüğü ve genomik değer tespiti için ilave destek bakanlıkça belirlenir” diye yer alırken, 2024 kararnamesinde bu konuya daha ayrıntılı yer veriliyor. A ve B sınıfı işletmelerdeki buzağı ve malaklara hayvan başına ilave 1500 lira, C sınıfı işletmelere 800 lira destek öngörülüyor. Genel olarak bakıldığında A ve B sınıfı işletme sayısı çok az. İşletmeler ağırlıklı olarak C ve D sınıfı işletmelerden oluşuyor. Dolayısıyla buradaki destekten çok az işletme yararlanacak. Sınıf atlamak için belki teşvik edici olabilir.

6- Suni tohumlama: 2023’te Suni tohumlamadan doğan buzağılara buzağı başına 450 lira ilave destek verilirken 2024’te bu 800 liraya çıkarıldı 2023’te döl kontrollü yerli spermadan doğan buzağıya buzağı başına 200 lira olan ilave destek 2024’te 500 liraya çıkarıldı.

Ari işletme desteğinde önemli değişiklik yapıldı

7- Ari işletme desteği: Hastalıktan ari işletmelere verilen destekte önemli değişiklikler yapıldı. 2023 yılı kararnamesinde hastalıktan ari işletme sertifikası olan yetiştiriciye işletmedeki tüm sığırlara hayvan başına 1200 lira destek verildi. Bu destekte iki kademeli uygulandı. İşletmedeki 500 başa kadar tam destek yani hayvan başına 1200 lira, 501 ve üzeri hayvana ise yüzde 50 yani hayvan başına 600 lira destek verildi.

Resmi Gazete’de 26 Temmuz’da yayınlanan kararnameye göre 2024’te ari işletmelerdeki her hayvana değil sadece buzağı ve malak için destek ödenmesi öngörülüyor. Buzağı/malak başına destek 4 bin lira olarak uygulanacak.

8- AB Onaylı işletme desteği: Avrupa Birliği onaylı sertifikalı işletmelerde 2023 yılı kararnamesinde tüm sığırlar için hayvan başına 200 lira destek verilirken 2024 yılında Avrupa Birliği onaylı işletmelere sadece dişi buzağı ve malak için hayvan başına 600 lira ödeme yapılacak.

Manda desteğinde kapsam daraltıldı

9- Manda desteği: Yeni kararnamede manda desteğinde önemli değişiklik var. 2023’te manda desteği dişi manda için hayvan başına 1000 lira, soy kütüğüne kayıtlı ise ilave 600 lira, programlı aşıları tamamlanmış 4 ay ve üzeri malak için hayvan başına 1000 lira, soy kütüğüne kayıtlı ise 600 lira, suni tohumlamadan doğan malak başına yine 1000 lira ilave destek verildi. 2024 kararnamesinde dişi manda desteği kaldırıldı. Malak desteği ile sınırlandırıldı. Buzağı için verilen ek desteklerin tamamı malak için de verilecek.

Düve alım desteği kaldırıldı

10- Düve alım desteği: 2023’te düve alım desteği vardı. En az 1 baş, en fazla 50 baş düve veya manda alımına bakanlıkça belirlenen düve bedelinin yüzde 30’u, yurt içinde doğmuş, hastalıktan ayrı işletme veya düve merkezlerinden alınırsa yüzde 50 destek veriliyordu. 2024 kararnamesinde bu önemli destek kaldırıldı. Bu destekle küçük işletmelerin büyümesi hedeflenmişti. Ayrıca kurulan düve merkezleri ile yurt içinden düve temini öngörülüyordu. Anlaşılan bakanlık ithalatla düve temin etmeyi sürdürecek.

Küçükbaşta anaya değil yavruya destek veriliyor

11- Küçükbaş hayvan desteği: Küçükbaş hayvancılık desteklerinde de önemli bir değişiklik yapıldı. 2023’te anaç koyun ve anaç keçi başına 100 lira, anaç tiftik keçisi için hayvan başına 40 lira, göçer yetiştiricilere anaç koyun keçi için ilave 4 lira destek verildi. 2024 yılında, bakanlıkça belirlenen aşıları tamamlanmış, yıl içinde doğan, doğduğu işletmede 4 ay kalan kuzu ve oğlaklar için hayvan başına 200 lira temel destek verilecek. En fazla 100 baş anaç koyun/ keçi varlığına sahip işletmelerde oğlak ve dişi kuzulara ilave 200 lira destek verilecek. Kadın ve genç çiftçinin sahibi olduğu işletmedeki oğlak ve kuzuya ilave 140 lira, birinci derece örgüt üyesi çiftçilere ilave 40 lira destek verilecek.

2023’te küçükbaş hayvancılıkta sürü yenileme desteği olarak ödenen hayvan başına 200 lira, yine hayvan başına 200 lira olan koç ve teke alım desteği 2024 kararnamesinde yer almadı. Bu ki destek de kaldırıldı.

Her bakan “devrim” diye açıklıyor sonu hüsran oluyor

Son 22 yıllık Adalet ve Kalkınma Partisi iktidarları döneminde 8 tarım bakanı görev yaptı. Göreve gelen her bakan kendisinden önceki bakanın politikasını, uygulamalarını rafa kaldırdı ve “devrim niteliğinde” uygulamalar başlattığını söyledi. Yani 22 yılda tarımda 8 devrim(!) yaşandı. Her devrim tarımı, hayvancılığı daha da geriye götürdü. Bu nedenle “devrim niteliğinde “ denilince tarım için hayvancılık için endişeleniyorum.

Yukarıdaki bazı örneklerde de görüleceği üzere öyle devrim niteliğinde bir değişiklik yok. Bazı desteklerde artış var, bazıları tamamen kaldırılırken bazılarının da sahada uygulanmasında sorun olacak gibi görünüyor.

Bu desteklerle, bu bakış açısı ile sorunlar çözülemez

Hayvancılık desteği için ayrılan, ayrılacak olan bütçe geçmiş yıllarda olduğu gibi yine sınırlı olacak. Bu sınırlı bütçe bir taraftan alınıp diğer tarafa konuluyor. Yani desteğin adı değişiyor, miktarı biraz artıyor, bazı destekler kaldırılıyor veya bazılarının miktarı düşüyor. Ama destekler hem yetersiz hem de verimli kullanılamıyor. Sürekli bir deneme yapılıyor. Ülke deneme tahtasına döndü. Her denemede de üreten çiftçi ve tüketici kaybediyor.

Çiğ süt desteği neden 2025’te devreye giriyor?

Hayvancılıkta en ciddi sorun çiğ sütte yaşanıyor. Çiğ sütü üreten çiftçi, sütünü satamıyor. Çiğ süt fiyatı 9-10 liraya kadar düştü, düşürüldü. Üretici para kazanamadığı için ineklerini kestirmek zorunda kalıyor. Yayınlanan destekleme kararnamesinde çiğ sütte temel destek belli değil. Diğer destekler 1 Ocak 2024’ten geçerli olurken çiğ süt destekleri 1 Ocak 2025’ten itibaren geçerli olacak. Kanayan yaraya pansuman bile yapılmıyor. Öldükten sonra mı destek verilecek?

Çiğ sütte bir kriz olduğunu Tarım ve Orman Bakanlığı da kabul ediyor olmalı ki, müdahale alımına başladı. Peki destekler neden 1 Ocak 2025’te başlıyor? Hemen müdahale etmek üreticiye nefes aldırmak gerekmez mi? Kaldı ki krizde bakanlığın da büyük hatası var. Ülkeye 50 bin baş damızlık ithalatı yapmayı planlarken 152 bin baş ithal edilince sütte arz fazlası yaratıldı. Tüketimde de düşüş olunca çiğ sütte kriz patladı. Üreticiler aylardır uyardılar bu ithalatı durdurun diye. Durdurmak bir yana artırdılar. Sonuç ortada.

Yem sorunu çözülmeden et ve süt sorunu çözülemez

Yem bitkileri desteği daha önceki yıllarda hayvancılık destekleri kapsamında yer alırken bu yıl yayınlanan kararnamede yem bitkileri desteği yok. Umarım ki bitkisel üretim destekleri içerisinde yem bitkilerine yer verilir. Ayrıca yem bitkileri desteğinde çok ciddi artış yapılmalı. Çünkü yıllardır yem bitkileri desteği artırılmıyor.

Türkiye, kendi kaynaklarından yem bitkileri üretmek yerine her yıl milyarlarca dolarlık yem hammaddesi ithal ediyor. Bu hiçbir bakanı, bürokratı rahatsız etmiyor mu? Yapacağınız en büyük devrim Türkiye’yi yemde dışa bağımlılıktan kurtarmaktır. Soya, mısır, kepek ve daha birçok yem hammaddesine ödenen milyar dolarlar dışarıya su gibi akıtılırken içerde üreticiye destek verilmemesi ülke hayvancılığını bu noktaya getirdi.

Özetle, yemde, damızlık hayvanda dışa bağımlılığı azaltmayan, et ve sütte üreticinin para kazanmasını sağlayacak, üretimi sürdürecek yapıyı kurmayan, tüketicisine sağlıklı ve güvenilir et ve süt ürünleri sağlamayan hiçbir destek sorunları çözmez, çözemez.