İNCİR İHRACATI TEHLİKEDE Mİ?

Türkiye’nin geleneksel ihraç ürünlerinden incirde aflatoksin ve okratoksin nedeniyle ihracatta zor günler yaşanıyor. Dünyanın en büyük incir üreticisi ve ihracatçısı olan Türkiye’de yıllık ortalama 320-350 bin ton incir üretiliyor. Tarım ve Orman Bakanlığı verilerine göre; bu üretimin yaklaşık yüzde 58’i Aydın ve yüzde 22’si İzmir olmak üzere yüzde 80’i Ege’de üretiliyor.

İncirin büyük bölümü kurutularak ihraç edilir. İhraç edilen incir çeşidinin neredeyse tamamı Sarılop’tur. İhracatta ise en büyük sorun küf hastalığı olan aflatoksin ve okratoksindir. Kuru incirin en fazla ihraç edildiği Avrupa Birliği ülkelerinden aflatoksin ve okratoksin nedeniyle ürünler geri gönderiliyor. Kuraklığın etkili olduğu yıllarda aflatoksin ve okratoksinin arttığına dikkat çeken uzmanlar özellikle üretim aşamasında ve kurutma aşamasındaki önlemlerle bu sorunun çözülebileceğini ifade ediyor. Ege İhracatçı Birlikleri uzun yıllardır bu konuda çalışmalar yapıyor.

Ekonomi muhabirliğine başladığım 1980’li yılların sonundan bu yana aflatoksin hep gündemde oldu. Bazı yıllar daha fazla görülürken bazı yıllar yok denecek kadar azalıyor. Uzmanlar bunun iklime bağlı olduğunu kuraklığın olduğu yıllarda artış kaydedildiğine dikkat çekiyor.

Avrupa Komisyonu uyardı, durabilir

2024 yılında bölgede kuraklığın ve sıcaklığın artışı ile birlikte aflatoksin ve okratoksin nedeniyle ihracattan dönen ürün miktarında artış oldu. Ege Kuru Meyve ve Mamulleri İhracatçıları Birliği bu konuda önemli bir toplantı yaptı. Bu toplantıdan birkaç gün sonra Avrupa Komisyonu’nun da aflatoksin ve okratoksin nedeniyle Türkiye’yi uyardığı ortaya çıktı.

Ege Kuru Meyve ve Mamulleri İhracatçıları Birliği’nden konuya ilişkin olarak üyelere gönderdiği yazıda şu bilgilere yer verildi:

“Sayın Üyemiz,

Bilindiği üzere, ülkemizden Avrupa Birliği ülkelerine yapılan kuru incir ihracatımızda aflatoksin ve okratoksin nedeniyle alınan geri bildirim sayıları 2024 yılında 2023 yılına göre önemli ölçüde artış göstermiş olup, Ege Kuru Meyve ve Mamulleri İhracatçıları Birliğimizce (EKMMİB) kuru incir ihracatımızın sürdürülebilir bir şekilde devam etmesi için yurt içinde ve yurt dışında yoğun çalışmalar yürütülmektedir.

Bu çalışmalarımız çerçevesinde, Avrupa Komisyonu’nun FRUCOM ile temasa geçerek mevcut risklerin azaltılmasına yönelik olarak ülkemizde alınan önlemler ve yürütülen çalışmalara ilişkin bilgi talep ettiği anlaşılmış, hazırlanan bilgi notumuz FRUCOM ile paylaşılmıştır. Diğer yandan, Tarım ve Orman Bakanlığımız ile yapılan görüşme ve yazışmalara ilave olarak, artan bildirim sayıları üzerine Bakanlığımızca alınan ve önümüzdeki dönemde alınacak önlemleri görüşmek üzere Yönetim Kurulumuz ile Bakanlığımız Gıda Kontrol Genel Müdürlüğü (GKGM) yetkilileri ile 17 Aralık 2024 tarihinde bir toplantı gerçekleştirilmiştir.

Bakanlığın alacağı yeni tedbirler

Toplantıda, bildirim sayılarındaki artışın nedenleri değerlendirilmiş, bildirim sayılarının azalmaması halinde önümüzdeki dönemde AB (Avrupa Birliği) tarafından uygulanan kontrol sıklığının arttırılacağı, hatta ihracatımızın durma noktasına gelebileceği gündeme gelmiştir. Bu çerçevede AB’ye yönelik ihracatımızın olumsuz etkilenmesini önlemek amacıyla, Bakanlığımızca; 5 ve üzeri üzerinde bildirim alan ihracatçı firmalarımız için aşağıdaki ilave kontrol ve tedbirler alınacağı,

– İhracat öncesinde yapılan kuru incir analizlerinin Bakanlık laboratuvarlarında yapılması zorunluluğu getirilmesi,

– İhraç partilerinin gümrük çıkış noktalarında ikinci analize/kontrole tabi tutulması,

– Geri gelen ürünlerin transit ticaretine kısıtlama getirilmesi

– İşletmelere yönelik olarak ani denetimler yapılacağı ve ihracat öncesi aflatoksin analizi yapılacak partilerden numune alınması konusunda azami hassasiyetin gösterileceği, parti hazırlığı ve numune alma süreçlerinde herhangi bir olumsuzluk tespiti halinde firmaya bir yıl süresince model sertifika düzenlenmeyeceği,

– İç piyasa denetimlerinin aflatoksini ve okratoksini de kapsayacak şekilde arttırılacağı,

– Denetim ve analizlerin işletmelerde ve ürünlerde kullanılan dezenfeksiyon/hijyen amaçlı her türlü kimyasal maddeyi de kapsayacağı, belirtilmiştir.

Tarım ve Orman Bakanlığımızca alınacağı bildirilen ve yukarıda bahsi geçen kontrol ve tedbirlere ilişkin resmi yazı alınması durumunda üyelerimiz ile bilahare paylaşılacaktır.

Bu çerçevede, alınan bildirim sayılarının düşürülmesi ve kuru incir ihracatımızın devam edebilmesi açısından için kuru incir ihracatlarında yapılan aflatoksin ve okratoksin kontrollerinde azami hassasiyetin gösterilmesi büyük önem arz etmektedir.”

Hızlı alarm bildirim sayısı artıyor

İşin ciddiyetini yakından bilen ihracatçılar bir basın toplantısı yaparak sorunu bütün yönleriyle anlattı. Ege İhracatçı Birlikleri’nde yapılan toplantıda Türkiye’nin dünyanın kuru incir ihtiyacının yüzde 60’ını karşıladığı bilgisini veren Ege Kuru Meyve ve Mamulleri İhracatçıları Birliği Başkanı Mehmet Ali Işık, “Son dönemde yoğun olarak gündeme gelen kuru incirde aflatoksin, kuru incire insan eliyle konulan zirai ilaç/pestisit değildir. Aflatoksin diğer pek çok tarım ürününde olduğu gibi iklim koşullarına bağlı olarak doğada bulunan saprofit mantarlar tarafından üretim aşamasında meydana gelmektedir. İklim koşullarına bağlı olarak aflatoksin oluşumu her yıl farklılık göstermektedir. Üretim dönemindeki hava koşullarına bağlı olarak toplam üretimdeki aflatoksin varlığı, %0,5 ila %1, 5 arası oranlarda değişmektedir. 2024 üretim sezonunda görülen olumsuz hava koşullarından dolayı aflatoksin varlığında önemli bir artış meydana geldi. 2024 yılında aflatoksin ve okratoksin bulaşıklığı nedeniyle AB ülkelerine yapılan ihracatımızda alınan Hızlı Alarm Bildirimi sayısı 2023 yılına göre artış gösterdi” diye konuştu.

Aflatoksinli incirler 24 yıldır imha ediliyor

Ege İhracatçı Birlikleri olarak hedeflerinin sadece ihraç pazarlarında değil, ülkemizde de tüketicilerin sağlıklı kuru incir tüketimine katkı sağlamayı misyon edindiklerinin altını çizen Mehmet Ali Işık, “Bu amaçla işletmelerimize gelen kuru incirler özel karanlık odalarda UV lambalar altında ve lazer ayıklama makinelerinde fiziki kontrollerle sarımsı yeşil renkli ışıma veren aflatoksinli kuru incirler ayıklanıyor. Bu kontroller sonucunda aflatoksin tespit edilen kuru incirlerin ticarete konu olmasının önüne geçilmesi için Ege Kuru Meyve ve Mamulleri İhracatçıları Birliğimizce 2000 yılından beri Aflatoksinli Kuru İncirlerin İmhası Projesi yürütülüyor. İklim değişikliği ve yaşanan olumsuz hava koşulları nedeniyle bu yıl aflatoksin oluşumunda artış meydana gelmiştir. Bu nedenle Projemiz kapsamında geçen yıl yüzde 0,7 olan aflatoksinli kuru incir oranı yüzde 1,5’a çıkarılmış, ayrıca Okratoksin-A oluşumuna etki ettiği bilinen küflü incirlerin de %1 oranında toplanarak imhası kararlaştırılmıştır. Bu kapsamda yılda ortalama 500-600 ton aflatoksinli kuru incir imha edilirken, önümüzdeki dönemde imha edilecek toksinli incir miktarı yılda 1500 tona yükselecek. Sürdürülebilirlik çalışmalarımız kapsamında son 3 yıldır toplanan aflatoksinli incirler Biyogaz tesislerinde bertaraf ediliyor” şeklinde konuştu.

Özetle, Türkiye ve Ege Bölgesinin geleneksel ihraç ürünü olan kuru incir ihracatı Avrupa Birliği tarafından durdurulabilir. Yukarıdaki yazının en can alıcı noktası bu. Böyle bir durumla karşılaşmamak için üretici, ihracatçı, bakanlık iş birliği içinde hem yurtiçi piyasaya hem ihracata arz edilen incirin çok sıkı denetlenmesi ve aflatoksin, okratoksin tespiti halinde ürünlerin hemen imha edilmesi gerekir. Bu işin şakası yok.