TARIMDA YENİ DESTEKLEME MODELİ NE GETİRİYOR?

Tarım ve Orman Bakanlığı bitkisel üretimde ve hayvancılıkta destekleme modelini tümüyle değiştirdi. İlk kez destekler 3 yıllık dönem için açıklandı. Hayvancılıkta 2024-2026 dönemini kapsayan destekleme kararnamesi 26 Temmuz 2024 tarihli Resmi Gazete’de yayınlandı. Bitkisel üretim destekleri ile ilgili iki ayrı kararname yayınlandı. Birisi 24 Ağustos 2024 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan 2024 yılına ait bitkisel üretim destekleri. İkincisi ise 29 Ağustos 2024 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan 2025-2027 dönemini kapsayan 3 yıllık yeni destekleme modelini kapsıyor.

Tarım ve Orman Bakanlığı’nın planlı üretim çalışmaları kapsamında bitkisel üretim, hayvancılık ve su ürünlerinde yeni bir destekleme modeline geçildi. Bu model kapsamında 26 Temmuz 2024 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan Cumhurbaşkanı Kararı ile 2024-2026 dönemini kapsayan 3 yıllık hayvancılık ve su ürünleri destekleri açıklandı. Türkiye’de ekim dikim takvimi 1 Eylül kabul edildiği dikkate alınırsa ilk kez destekler ekimden 3 gün önce açıklanmış oldu.

Mazot ve gübre desteği yerine temel destek

Resmi Gazete’de 29 Ağustos 2024’te yayınlanan ve 2025-2027 dönemi bitkisel üretim desteklerini kapsayan Cumhurbaşkanı Kararı’nda mazot ve gübre desteği yer almadı. Ancak, Tarım ve Orman bakanlığı yaptığı açıklamada mazot ve gübre desteğinin temel destek içerisinde olduğunu duyurdu.

Mazot ve gübre desteği bu kararnameden 5 gün önce yayınlanan 2024 yılı desteklerine ilişkin kararnamede açık açık yer alıyor. Hangi ürüne ne kadar mazot ve ne kadar gübre desteği verileceği tek tek yazıyor. Yeni kararnamede, yeni destekleme modelinde gübre ve mazot desteği sözcük olarak dahi yer almıyor. Yeni kararnamede mazot ve gübre desteğinin olmadığı yazılınca Tarım ve Orman Bakanlığı yazılı açıklama yaparak, mazot ve gübre desteğinin temel desteğin içinde olduğunu bildirdi. Örnek tablolarla eskiden alınan destek ile yeni destek modeli ile ödenecek destek miktarları karşılaştırıldı.

Bu tablolara da bakıldığında 2024 mevcut destek olarak mazot ve gübre desteği + sertifikalı tohum kullanım desteği + organik gübre desteği olarak hesaplanıyor. Yeni modelde ise temel destek + planlı üretim desteği + sertifikalı tohum kullanım desteği + Kamu araştırma enstitüleri tarafından ıslah edilerek tescil edilen çeşit kullanım desteği olarak toplam verilecek destek hesaplanıyor. Kararname yazılırken “temel destek” ibaresinin yanına parantez içerisinde “mazot ve gübre desteği” diye yazılsa bu kadar tartışma olmazdı.

Fark ödemesi belirsiz

Bakanlığın yayınladığı tablolarda fark ödemesi (prim) desteği de yok. Fark ödemesi desteğinin olup olmayacağı Hazine ve Maliye Bakanlığı ile Tarım ve Orman Bakanlığı’nın teklifi ile yıl içerisinde belli olacak. Yakın zamanda buğday ekimi yapacak olan çiftçi 2025 yılında fark ödemesi alıp almayacağını bilmeden ekim yapacak. 2024 yılında buğdayına ton başına 1750 lira fark ödemesi alacak çiftçi 2025 yılında fark ödemesi alacak mı almayacak mı? Bu belli değil. Aynı durum diğer ürünler için de geçerli.

Yeni destekleme modelinde neler var?

Bitkisel üretimin desteklenmesi kapsamında yer alan desteklemelerden yararlanmak için ilgili üretim yılında Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından belirlenen kayıt sistemlerine kayıtlı olma şartı aranıyor. Kayıt sistemlerine kayıtlı olmayan çiftçiler desteklerden yararlanamayacak. Tarımsal Üretimin Planlanması Kurulu tarafından arpa, aspir, ayçiçeği (yağlık), buğday, kolza (kanola), fasulye (kuru), mercimek, mısır (dane), nohut, pamuk (kütlü), patates, soğan (kuru), soya ve yem bitkileri planlama kapsamına alındı. Bu ürünler kararnamede yayınlanan ilçe bazlı tarım havzalarında desteklenecek.

2025’in destek katsayı değeri 244 lira

Yeni destekleme modelinin özü her yıl bir destek katsayısının belirlenmesi ve ürün kategorilerine göre bu katsayı üzerinden ödenecek destek miktarının belirlenmesine dayanıyor. 2025 üretim yılı için belirlenen destek katsayı değeri dekar başına 244 lira. Temel, planlı üretim ve üretimi geliştirme destekleme tutarı, bu destek katsayı değeri ile destek katsayısının çarpımı sonucu elde ediliyor.

Temel destek; ilgili üretim yılında planlama kapsamına alman ürünler için ekli listede yer alan tarım havzalarında, planlama kapsamına alınmayan ürünler için ise tüm havzalarda belirtilen kategoriye göre hesaplanan tutar üzerinden temel destek ödenecek. Tabloda yer almayan ürünler “diğer ürünler” olarak değerlendirilecek.

Temel destekte ürünler 4 ana kategoride değerlendiriliyor

Yeni destekleme modelinin en yaygın desteği olan temel destekten bakanlığın kayıt sistemine kayıtlı tüm çiftçiler yararlanacak. Ancak ürün kategorilerine göre alacakları destek miktarı farklılık gösteriyor.

1. Kategoride yer alan aspir, mercimek, mısır (dane), nohut, patates, soğan (kuru), Birinci grup yem bitkilerinin (fiğ, burçak, mürdümük, hayvan pancarı, yem şalgamı, yem bezelyesi, yem baklası, üçgül, İtalyan çimi, yulaf (yeşil ot), çavdar (yeşil ot) ve tritikale (yeşil ot) ile bu ürünlerden yapılan silajlar,) destek katsayısı 1 olarak belirlendi. Bu ürünleri üretenler dekar başına 244 lira temel destek alacak.

2. Kategoride yer alan arpa, buğday, çavdar, tritikale, yulaf ve ikinci grup yem bitkileri (yonca, korunga, yapay çayır mera, silajlık mısır, silajlık soya, sorgum otu, sudan otu ve sorgum-sudan otu melezi ürünleri) destek katsayısı 1,3 olarak belirlendi. Bu ürünler için çiftçi dekara 317,2 lira temel destek alacak.

3. Kategoride yer alan yağlık ayçiçeği, fındık, kolza(kanola), kuru fasulye, soya ve çay için belirlenen destek katsayısı 1,5. Bu ürünler için çiftçi dekar başına 366 lira temel destek alacak.

4. Kategorideki çeltik ve kütlü pamuğun destek katsayısı 2,25 olarak belirlendi. Çeltik ve kütlü pamuk üreticisi dekara 549 lira temel destek alacak.

Diğer ürünlere destek yok mu?

Bu 4 kategoride adı geçmeyen ürünlerin tamamı 1.kategoride yer alan “diğer ürünler” kapsamında değerlendiriliyor. Listede olmayan “diğer ürünler” in destek katsayısı 1 olarak belirlendi. Bu ürünler için ödenecek temel destek 2025 üretim yılı için 244 lira olacak. Örneğin listede yer almayan şeker pancarı, zeytin, zeytinyağı ve diğer tüm ürünlerde çiftçiye dekar başına 244 lira temel destek ödemesi yapılacak. Nadasa bırakılan alanların destek katsayısı 0,30 olarak belirlendi ve dekara 73,2 liralık temel destek ödenecek. Tarım ve Orman Bakanlığı’nın açıklamasına göre temel destek kapsamında mazot maliyetinin yüzde 50’si, gübre maliyetinin ise yüzde 25’inin karşılanması sağlanacak.

En çok destek planlı üretim kapsamındaki ürünlere verilecek

Tarımsal Üretimin Planlanması Kurulu tarafından üretim planlaması kapsamına alınan 13 ürün ve yem bitkileri grubundaki ürünler belirlenen havzalarda üretildiğinde bu ürünler için çiftçilere “planlı üretim desteği” verilecek. Bu kapsamdaki ürünlerde mazot maliyetinin yüzde 100’ü, gübre maliyetinin ise yüzde 50’sinin karşılanacağı yine Tarım ve Orman bakanlığı tarafından açıklandı.

Planlı üretim desteğinde de ürünler 4 kategoride değerlendiriliyor ve bulundukları kategorideki destek katsayısına göre destek ödemesi yapılacak.

1.Kategorideki aspir, mercimek, dane mısır, nohut, patates, kuru soğan ve birinci grup yem bitkilerini belirlenen havzada 2025 yılında üreten çiftçilere temel desteğe ilave olarak dekar başına 244 lira planlı üretim desteği ödemesi yapılacak.

2. Kategoride yer alan arpa, buğday ve ikinci grup yem bitkileri üreten çiftçilere temel desteğe ilave olarak dekara 317,2 lira planlı üretim desteği ödenecek.

3. Kategorideki yağlık ayçiçeği, kolza (kanola), kuru fasulye ve soyayı belirlenen havzalarda üreten çiftçilere temel desteğe ilave olarak dekara 366 lira planlı üretim desteği verilecek.

4. Kategoride yer alan kütlü pamuk için belirlenen destek katsayısı 2,25. Belirlenen havzalarda 2025 yılında pamuk eken çiftçilere dekar başına temel desteğe ilave olarak 549 lira planlı üretim desteği ödemesi yapılacak. Ancak pamuk üreticilerinin bu destekten yararlanması için yurt içinde üretilip sertifikalandırılan tohumu kullanma şartı var.

Planlı üretimde ilave destekler

Tarımsal Üretimin Planlanması Kurulu tarafından “süt havzası” olarak belirlenen Amasya, Bingöl, Bitlis, Çorum, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Muş, Tokat ve Tunceli illerinde yem bitkisi üreten çiftçilere destek katsayısının yüzde 50’si kadar ilave destek verilecek. Buna göre bu illerde birinci grup yem bitkileri için dekara 122 lira, ikinci grup yem bitkileri üreten çiftçilere dekara 158,6 lira ilave destek ödenecek.

Yeraltı sularının yetersiz seviyede ve su kısıtı olduğu Bakanlıkça tespit edilen 11 ilin 52 ilçesinde (havzalarda) yer alan sulu tarım arazilerinde ilgili üretim yılında belirtilen ürünleri üreten çiftçilere ürünün bulunduğu kategoriye göre hesaplanan tutar üzerinden ilave yeraltı su kısıtı desteği ödenecek.

Su kısıtı olan havzalarda bazı ürünlere ilave destek var

Su kısıtı olan 52 ilçede desteklenecek ürünler 3 kategoride değerlendiriliyor.

1.Kategoride aspir, fiğ, mercimek, nohut ve yem bezelyesi var. Bu ürünler için belirlenen destek katsayısı 0,8. Alacakları ilave destek dekar başına 195,2 lira.

2.Kategoride olan arpa ve buğdayın destek katsayısı 1,4. İlave yapılacak destek miktarı dekar başına 341,6 lira olacak.

3. Kategoride ise yağlık ayçiçeği var. Destek katsayısı 1,2 olduğu için su kısıtı olan 52 havza da ayçiçeği eken çiftçilere dekar başına ilave 292,8 lira destek ödemesi yapılacak.

Dane mısır desteğine damla sulama şartı

Su kısıtı kapsamındaki havzalarda dane mısır desteği ile ilgili önemli bir düzenleme var. Su kısıtı olan ilçelerde(havzalarda) dane mısırı sadece damla sulama sistemi ile sulayanlar destek alabilecek. Damla sulama ile sulanmıyorsa destek ödenmeyecek.

Üretimi geliştirme destekleri

Yeni destekleme modelinin ana desteklerinden birisi de üretimi geliştirme destekleri. Bu kapsamdaki en önemli destek sertifikalı tohum, fide, fidan kullanım destekleri. Sertifikalı tohum kullanım desteği; ilgili üretim yılında çavdar, çeltik, susam, tritikale, yer fıstığı ve yulaf tüm havzalarda destekleniyor. Planlama kapsamındaki ürünler ise havzasında desteklenecek. Yurt içinde üretilip sertifikalandırılan tohumu kullanarak ekim/dikim yapan çiftçilere belirtilen destek katsayısına göre destek ödenecek.

Verim ve kaliteyi arttırmak için; sertifikalı tohum kullanım desteği, sertifikalı/standart fidan kullanım desteği, organik tarım desteği, iyi tarım uygulamaları desteği, katı organik-organomineral gübre desteği verilmeye devam edilecek. Bu desteklerle ilgili destek katsayıları Cumhurbaşkanı Kararı’nda var.

Diğer destekler neler?

Tüm bu desteklerin yanı sıra daha önceki yıllarda da verilen bazı destekler 2025 yılında yani yeni modelde de devam edecek.

Biyolojik ve biyoteknik mücadele desteği, 2025 yılında örtü altı paket destek tutarı dekar başına 2 bin 550 liradan yüzde 50 artışla 3 bin 825 liraya, açıkta paket destek tutarı dekara 870 liradan 1.305 liraya çıkarılıyor. Lisanlı depolarda muhafaza edilen ürünler için kira desteği; Ticaret Bakanlığı tarafından belirlenen kira ücret tarifesinin yüzde 75’i olarak ödenecek. Çiftlik Muhasebe Veri Ağı (ÇMVA) sistemine katılım primi desteği; ÇMVA sistemine dahil olan işletmeler yüzde 50 oranında arttırılarak 1.500 liraya çıkarılıyor. Tarımsal yayım ve danışmanlık desteği yüzde 104 arttırılarak 294 bin liraya yükseltiliyor.

Fark ödemesi desteği yıl içinde belli olacak

Çiftçilerin prim desteği olarak adlandırdığı fark ödemesi desteği ile ilgili hangi ürünlere ne kadar destek verileceği şu anda belli değil. Her yıl üretim durumuna, piyasa koşullarına bakılarak hangi ürünlere ne kadar destek verileceği belirlenecek. Yeni destek kararnamesinde (2025-2027) fark ödemesi desteği ile ilgili şu bilgilere yer verildi: “Öncelikle arz açığı veya planlama kapsamındaki ürünler olmak üzere ilgili üretim yılındaki üretim maliyetleri ile iç ve dış fiyatlar dikkate alınarak çiftçilerin, tarım politikaları amaç ve ilkelerine uyumunu kolaylaştırmak, üretimde sürdürülebilirliği sağlamak ve gelir kayıplarını telafi edebilmek amacıyla fark ödemesi desteği verilir. Her yıl, fark ödemesi kapsamına alınacak ürünler ve ödeme miktarı Tarım ve Orman Bakanlığı ile Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından ayrıca teklif edilir.”

Desteklerden kimler yararlanamayacak?

Cumhurbaşkanı kararı ile kimlere ve hangi şartlarda destek ödemesi yapılmayacağı da maddeler halinde sıralanıyor. İşte destek alamayacak olanlar:

1-Bu Karar kapsamındaki desteklemelerden, tarımsal araştırma ve geliştirme desteği hariç olmak üzere kamu kurum ve kuruluşları yararlanamayacak.

2-Üretim planlaması kapsamına alınan ürünlerin, ekli listede yer alan tarım havzaları dışında yetiştirilmesi durumunda temel, planlı üretim ve üretimi geliştirme desteği ödemesi yapılmayacak.

3- Örtü altı üretimler ve çeltik hariç olmak üzere 2024 üretim yılından itibaren tek yıllık ürünlerin üretiminde Bakanlıkça belirlenen münavebe kurallarına uygun olmayan üretimlere temel, planlı üretim ve üretimi geliştirme desteği ödemesi yapılmayacak.

4- 22/11/2001 tarihli ve 2001/3267 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile yürürlüğe konulan Fındık Alanlarının Tespitine Dair Karar kapsamında kayıtlı olan alanlar dışında fındık üretilen parseller için temel ve üretimi geliştirme desteği ödemesi yapılmayacak.

5- Tarımsal Üretimin Planlanması Hakkında Yönetmeliğe aykırı olarak yeni tesis edilen meyve bahçelerine temel ve üretimi geliştirme desteği ödemesi yapılmayacak.

6- Yeraltı sularının yetersiz seviyede ve su kısıtı olduğunun Bakanlıkça tespit edildiği havzalarda mısır (dane/silaj) ikinci ürün ekilişlerine planlı üretim desteği ödemesi yapılmayacak.

7- 11/6/1936 tarihli ve 3039 sayılı Çeltik Ekimi Kanunu kapsamında çeltik komisyonlarından izin almadan ekilen parseller için temel ve üretimi geliştirme desteği ödemesi yapılmayacak.

8- Ormandan tahsisli arazilerde yapılan üretimlere üretimi geliştirme desteği kapsamında yer alan organik tarım desteği ve iyi tarım uygulamaları desteği ödenmeyecek.

Desteklerde artış olması normal

Tarım ve Orman Bakanlığı yeni destekleme modeli ile ilgili bazı tablolar yayınladı. 2024 yılı ile 2025 yılı destekleri karşılaştırılarak desteklerin ne kadar arttığı gösteriliyor. 2024 yılı destekleri 2025 yılı bütçesinden ödenecek. 2025 yılı destekleri ise büyük oranda 2026 yılı bütçesinden ödenecek. Dolayısıyla 2 yıl sonra alınacak destekler elbette daha yüksek olacak. Olması gerekir. Çiftçi 2025 yılında mazotu, gübreyi kaç liradan alacak? Diğer girdiler ne kadar artacak. Bunların desteklerle karşılanması çok önemli.

Özetle, Türkiye bir kez daha tarımda destekleme modelini değiştirdi. İlk kez ekimden önce ve 3 yıllık bir dönem için destekler açıklandı. Tarım ve Orman bakanlığı bu desteklerin uygulanması ile ilgili bilgilendirme toplantılarına başladı. Çiftçiye açık bir dille anlatılması gerekiyor.