ORTALAMANIN YANILGISI

Son zamanlarda seçim anketlerinin ortalaması ile elde edilen “ortalama tahminler” geleneksel medyada ve sosyal medyada sıklıkla yer alıyor. Birden fazla sayıda araştırma şirketinin ortalamasını almak akılcı bir yöntem mi? 25 yılı aşkın süredir araştırma sektöründe olan bir araştırmacı olarak konu hakkında bilgi vermek isterim.

Ortalama alma yöntemi “normal şartlarda” avantajlar sağlayabilir. Tekil hatalar törpülenir, uç sonuçlar dengelenir, sistematik hatalar azalır. Burada “normal şartlar” tanımı önemli.

İYİ BİR ARAŞTIRMA İÇİN GEREKENLER

*Peki “normal şartlar” nedir? Yani iyi bir araştırmada olması gereken şartlar neler?

*Örneklemin ana kitleyi temsil eder nitelikte olması

*Doğru veri toplama yönteminin kullanılması

*Kaliteli bir saha ekibi ile çalışılması ve saha ekibinin iyi denetlenmesi

*Saha süresinin olabildiğince kısa olması

*Cevapsızların, kararsızların sahada ve raporlamada yönetilebilmesi

*Ağırlıklandırmanın bilimsel yapılması

*Araştırma şirketinin tüm süreçlerde şeffaf ve dürüst olması

Burada kritik nokta şu: Tahmin ortalaması alınan araştırma şirketlerinin yaptıkları çalışmalarda yukarıda yazdığım şartlara ne derece uyduklarını biliyor muyuz? Cevap: Maalesef hayır. Ne ülkemizde bunu kontrol eden bir mekanizma var, ne araştırma sektöründe böyle bir teamül var, ne de araştırma okurunda yeterli bilinç var. Raporlarda genellikle bu detaylara yer verilmiyor. Okur olarak bu bilgilere sahip olmamız gerekir çünkü ortalama tahminlere güvenebilmemiz için ortalamayı oluşturan her bir araştırma şirketine tekil olarak güvenebilmemiz gerekir.

ORTALAMA TAHMİNLER VE BİR ÖRNEK

Konuyu bir örnekle ele alalım.

Yukarıdaki görselde eylül ayı ortalamasında 13, ekim ayı ortalamasında ise 10 araştırma şirketinin ismi geçiyor. Bu şirketlerden kaçının ismini daha önce duymuştun? Kaçını araştırmalarını güvenilir bulacak kadar tanıyorsun? Görseldeki her bir araştırma şirketine ayrı ayrı referans olabilir misin?

Rastgele birini seçip inceleyelim:

Ben XXX Araştırma'yı seçiyorum çünkü diğer şirketlere göre ayrışıyor, sanırım kendi adını ya da soyadını kullanıyor.

XXX Araştırma web sitesine bakalım.

*Sabit telefon yok, sadece cep telefonu var.

*Sosyal medya hesaplarına bağlantı yok.

*Adrese ve bulunduğu binaya bakıyorum, (bana göre) ülke çapında araştırma yapacak şirkete uygun bir muhit değil gibi görünüyor.

*Web site içeriğine bakıyorum, özgün değil. Herhangi bir araştırma şirketi sayfasında yazabilecek klişe metinler.

*Şirket sahibi ya da ortaklara yönelik bilgi arıyorum, tek bir isim geçmiyor. Web sitesindeki “Biz Kimiz?" bölümünde sadece Konfüçyüs'ün ismi geçiyor.

*Geçmişte yaptıkları araştırmalara ilişkin detaylı rapor var mı diye bakıyorum. Yaptıkları araştırmalardan bir tane bile detaylı rapor yok.

*Bunlar araştırma kalitesinden bağımsız detaylar, tahminlerine bakalım derseniz şirketin 200.000 seçmenli (Merkezefendi'den küçük) Kıbrıs seçimine yönelik anketlerindeki tahminlerine bakıyorum, çuvallamışlar. Seçimi kazanan Erhürman oyların %62,76'sını aldı, XXX Araştırma’nın tahmini ise %50,90. Yaptıkları araştırmanın örneklemi 2.981 kişi, dolayısıyla hata oranı %2’den düşük. %2 hata paylı bir araştırmada yaklaşık %12 yanılma kabul edilebilir değil.

(Not: Kıbrıs seçimleri için yapılan anketleri bir başka yazıda ele alacağım.)

Yazıda örnek olması için tek bir araştırma şirketini baz aldım ama genel tablo maalesef benzer şekilde. Sonuç olarak her “raporum var” diyen her araştırma şirketini ciddiye almak riskli. Önce raporu değil de araştırma şirketinin kendisini değerlendirmek gerekiyor.

SEÇİM ANKETLERİ VE MANİPÜLASYON ETKİSİ

Şimdi biraz düşün. Kendinin ve çevrendekilerin oy verme davranışlarını düşün. Seçim anket sonuçları oy verme sürecini etkileyebiliyor mu?

*Mesela; anketler oy vermeyi düşündüğün adayı üçüncü sırada gösteriyorsa beğenmediğin adayın kazanmaması için daha az beğendiğin ikinci sıradaki adaya oy verir misin?

*Mesela; anketler bir partinin çok az bir farkla baraj altında kalacağını gösteriyor diyelim. O partiye destek olmak amaçlı oy vermeyi düşünür müsün?

*Mesela; anketlerde büyük ihtimalle baraj altında kalacağı görünen bir partiye oy verecek olanlara “gel oyunu şu partiye ver, oyun boşa gidecek?” telkininde bulunur musun?

İşte bu ve bunun gibi sorulara “evet” diyenlerin azımsanamayacak sayıda olması nedeniyle anketler bir manipülasyon aracı olarak kullanılabiliyor. Ve bir bilgi daha: Araştırma pahalı bir iştir ve iyi bir araştırma raporunu sadece parasını ödeyen görür, bu da aklında olsun. Aman dikkat. Araştırma şirketleri ve raporları hayatımızı doğrudan etkileme potansiyeline sahip, lütfen özenle değerlendirelim.