DENİZLİ TAVAS YORGA MAHALLESİNDE KULLANILAN YÖRÜK ŞİVESİ

Sevgili dostlar, Oğuz Türklerinin kullandığı dilin devamı olan Selçuklular ve Osmanlılar döneminden Cumhuriyet dönemine kadar kullanılan, halen kullanılmakta olan Türkçe, diğer dillerden etkilenmiştir. Türkçe değişik yerlerde küçük farklılıklarla halen etkin bir şekilde konuşulmaktadır. Türklerin dili Türkçedir.

 

Türkçemiz en fazla Arapça ve Farsçadan etkilenmiş diyebilirim. 

 

Türklerde her yörenin bir konuşma şivesi olduğunu biliyoruz. Türkçemiz her yerde kullanılır, ufak tefek farklılıklar vardır.  Tavas Yorga Mahallesi nde kullanılan isim ve kelimeleri sizlere aktaracağım. Hatırladığınız farklı kelimeler varsa ekleyebilirim.

 

İSİMLER                           

 

 ERKEK

Amat – Ahmet          

Mamıt - Mahmut      

Abbeş - Abdullah

Mıstıva – Mustafa        

Memet – Mehmet      

Zali – Salih

İsme – İsmail            

Halıl – Halil           

Üsen – Hüseyin         

İbram – İbrahim         

Irmızan – Ramazan 

Melit – Mevlüt        

Mommet – Muhammet   

Süleman - Süleyman 

Omar – Ömer  

Ümmet - Himmet

                                           KADIN

Aşa – Ayşe            

Ha’mana – Fatma          

Merem – Meryem        

Arfe – Arife  

Umman – Ummahan      

Hacca – Hatice    

Helime - Halime

Iraz – Raziye         

Hörü – Huriye

Güsün – Gülsüm    

 Feriş – Feriştah         

Neslan – Neslihan   

Şerfe – Şerife 

Zelnaz - Selvinaz

 

A HARFİ

Aga – Ağabey         

Ana – Anne            

Aş – Yemek     

Armağan – Hediye 

Abo – Ooooo 

Anna – Yaaa    

An - Sınır

Abdas – Abdest    

Arkıdeş – Arkadaş    

Almalık – Çanaklık     

Ayazlık – Balkon

Aydınmak – Kötü kötü söylenmek 

Abayı yakmak – Bir kimseye gönül vermek, Sevdalanmak 

Avlu – Bahçe 

Anna – Anlamak

Acızlanmak – Kendini acındırmak 

Angıra – Ankara 

Avaz – Ses 

Ak – Beyaz

Aykırı – Ters, uygun olmayan 

Aba – Giyecek 

Aza – Heyet 

Ar – Utanma duygusu

Aymaz – Gerçekleri göremeyen 

Azgın – Bakışları insanlıktan çıkmış 

Acık – Azıcık 

Aşırdak gitmek – dikkatsiz gitmek 

Allama – Süsleme

Azak – Doğudan esen yel

Azık – Yiyecek 

Anneş – Her taraftan görülebilen yer

Aşşa - Aşağı

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

B HARFİ

Bılla – Abla           

Böber – Biber    

Bostan – Kavun, karpuz      

Babıç – Pabuç

Barza – Zorluk çekilen yer(Ova ismi)   

Baylan – Gevşek    

Bülek – Hayvanlara sokan sinek yüzünden hayvanların rastgele koşması

Bılgıma – Gevşeme 

Bed etmek – İyi etmek 

Buymak – Üşümek 

Bade – Şarap 

Basma – Kumaş 

Bodur – Kısa 

Bacı – Kız kardeş

Başak – Ekin kellesi

Bürgü – Başa örtülen (beyaz örtü)

Bayat – bozulma (eskime)

Beze – Hamur tanesi 

Bahalı  – Pahalı 

Bön – Bugün 

Bezgin – Yorgun 

Bıhlamak – Herhangi bir aleti sürtmek 

Bürgü – Bayan örtüsü 

Banmak – Yemeğin kıyısından azıcık yemek 

Bıçıl – Çocuk oyununda yanmak 

Buba – Baba

Bıhlama – Bıçağı sürtmek 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

C HARFİ

Ceyran – Elektrik      

Cibi – Civciv     

Camız – Manda

Cımcık – Azıcık   

Cıngıl – Püskül 

Cırıltı - Ses  

Cizir – Bekçi

Cılk – Bozulmuş, kokuşmuş 

Cılkını çıkarmak – Yoldan ayrılmak 

Cörü – Ören 

Cavır – Gavur

Cerez – Leblebi

Cıbıldak – Çıplak

Caba – promosyon 

Cazgır – Çığırtgan (Güreşçileri alana süren kişi) (fitneci, arabozucu)

Cuvara – Sigara 

Cırık – Geveze 

Cırtlak – Olgunluktan ezilmiş meyve 

Cereme – Kaza sonucu ortaya çıkan zarar (ücret) 

Cayır cayır – Şiddetli ve etkili biçimde yanmak 

 

Ç HARFİ

Çemberi – Başa bağlanan örtü    

Çeki – Başa örtünün üstüne bağlanan

Çapıt – Giyecek eşya 

Çıra – Çbuk tutuşan odun parçası

Çellek – Çelik çomak     

Çilbir – Hayvana bağlanan ip 

Çızgı – Çizgi

Çıkrık – Dolap gibi ilkel araç (Yün eğirmekte kullanılır)

Çırpı – Dal budak kırpıntısı

Çığrınmak – Telaş veya şikayetle yüksek sesle bağırmak 

Çıkın – Küçük bohça 

Çakın – Kıvılcım 

Çadır -  Kıldan veya yünden yapılan ev 

Çırpı – çalı artığı

Çakır – Gökcül

Çandır – cins olarak birbirine karışmış olan

Çarık – İlkel pabuç 

Çikin – Çirkin 

Çentik – Bir şeyin kenarından kesilerek ya da kırılarak veya oyularak açılan kertik.

Çıvgın – Rüzgar ve karmakarışık yağan yağmur 

 

 

 

 

D HARFİ

Dirgen – Hasat toplama aleti    

Domata – Domates  

Düden – Soğuk hava deposu

Dürgü – iki yufka 

Dulaz – Ağzındakini hemen söyleme   

Doma – Topaç      

Dığan – Tava 

Dır dır - Dedikodu

Deyiş (Deyim ) – Kalıplaşmış sözler 

Dızlak – Tüysüz 

Desti –  Arpa Buğday  kucak yığını  

Dellen – İlan 

Davınnı – Yaramaz

Durgo – Dur bakim

Döven – Harman dövme aracı 

Dara – Ölçü aracı

Dürme – Katlama 

Darı – Mısır 

Dulaz – Çok bilmiş 

Düden – Doğal kuyu 

Darp – Vurma, çarpma 

Debbe – kulplu su güğümü (Testi) 

Devran – Devir 

 

E HARFİ

Erket – Rekat   

Eşkir – Yapmadığı bir işi yapmış gibi gösteren kimse 

Efe - Zeybek  

Elme – Elma       

Ebe – Nine 

Ebilobut – Sakar

Engime – Eniş aşağı 

Ezap – Azap 

Ekte – Anası ölüpte başka koyuna alıştırılan kuzu

Eskire – Beyağaç 

Emme – ama 

Eşkire – Açık, belli, meydanda 

Eselme – Serpilmek, iyileşmek

Ehil – Usta 

Esker – Asker 

Ezap – Azap 

Elem ırmat – El alem 

Eşmek – Eşelemek

Ezme – meyve ve sebzeleri ezerek yapılan yiyecek

 

 

F HARFİ

Fişek – Şimşek      

File – Eşeğe yük sarmak için dökülen ip   

Fistan –Kadın elbisesi

Fişki – Kışkırtmak

Fiske – Vurma 

Fol – Tavuğun yumurtlaması için yere konan yumurta veya yumurtaya benzeyen şey

Fiyaka – Gösteriş 

Fışkın – Ağacın dibinde ince sürgün

Fosurdamak _ Soluğu ses çıkartarak dışarı vermek

Fokurdamak – Kaynamak 

Fırıldak – Rüzgarla dönen çocuk oyuncağı (Her yere dönen Kişi)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

G HARFİ

Güccük – Küçük  

Gaygı – Kaygı     

Gardeş – Kardeş         

Göynek – Gömlek        

Gümül – Hasat yığınağı

Görek – Kilit       

Golan – Çocuk bindirmek için kullanıla işlemeli ip   

Gızan – çocuk 

Garı – eş(kadın)     

Gaypak – gevşek  

Goca don – Şalvar 

Gayrak – Taş oyunu  

Gı – Kız 

Gaynatma – Kazanın küçüğü

Gatık – Yiyecek 

Gazık - Kazık

Ga’mar – Katmer 

Govcu – Dedi kodu yapan kimse 

Gürlemek – Sevmek 

Gıran – Bulaşıcı hastalık

Gıpır gıpır – Hareketli 

Gır gır – Dalga geçmek 

Goca – Yaşlı (evli çift olarak da kullanılır)

Giren – Bulut 

Gobbaşlı nın gızı

Gömü – Define 

Gara – Kara 

Gari –Artık bundan böyle

Gaydırı gobbak

Gobbaşlı (gobbalının gızı)

Goy goy – Bilgisiz olarak boş yere konuşma

Gıcık – Rahatsız edici veya rahatsız eden kişi 

Gancık – Dişi  

Goyun – Koyun 

Geçi – Keçi 

Guzu – Kuzu 

Gıymık – Kıymık 

Gantar – Kantar 

Gatır – Katır 

Gayrak – Yassı taş

 

 

 

 

 

 

H HARFİ

Hayat – Balkon    

Hela – Kenef – Tuvalet     

Hıra – Zayıf     

Harım – Çalı duvar  

Hızmat – Hizmet    

Haranı – Tencere  

Hısım – Akraba 

Honu – Tas  

Harman -  Arpa buğday yığını  

Hadan – Haydi 

Hadan da – Hayret

Hücürelik – Yıkık

Hayta – Avare

Hoduk – Anlayışı kıt 

Hoyrat – Kaba 

Hava söle – Türkü söyle 

Hodul – Biçimsiz 

 

I HARFİ

Ibrık – İbrik             

Isran – Yufka yaparken ocak ölçermeye yarayan alet

Ismık – Sessiz   

Islık – Parmakla ağızdan çıkan ses 

Iscak – Sıcak 

Imbak – Bak 

Ibıssız – Çok ıssız 

Ihı – Bu 

 

İ HARFİ

İrey – Rey – Oy 

İnme - Felç    

İn – Mağara  

İkircik – İkili oynamak 

İşkillenme – Şüphelenme   

İskemle – Sandalye     

İçlik-   Giyecek    

İlyan – Leğen

İşve – cilve 

İzbandut – Görünüşü ve davranışı ile korku veren

İzan – Anlayış 

İzbe – Sapa kuytu yer

İrim – Sokak 

İleşber – Tarımla uğraşan

İlimon – Limon 

İstanbol - İstanbul

 

K HARFİ

Kestine – Kestane         

Kağnı – Remork            

Gabristan – Mezarlık  

Kıstırgeç – Böcek 

Kompir – Patates   

Kel baş – Karnabahar    

Kelepir – Ucuz     

Kepenek – Çobanların kullandığı korunaklı giyecek  

Gundak – Kundak 

Kürsenk –Harman asılma aracı

Katar – Kervan 

Kolcu – Bir şeyi koruyan (muhafız)

Kostak – İyi giyinmiş kabadayı yiğit yürekli (ekin biçerken de söylenir)

Kekir (e)   – Ekşi(mayhoş) (Huysuz inatçı) 

Kes – Hayvan yeminden arta kalan saman atığı

Kırklamak – Kırı günü doldurmak (bebek)

Kıymık – Çok küçük sivri tahta 

 

L HARFİ

Lelengi – Pisi pisi

Lafçı – lafazan 

Latife – Şaka 

Lakırtı - Dedikodu

 

M HARFİ

Maşa – Ateşi karıştırmaya yarayan demir alet                               

Mandaz – Kapı kolu indirme       

Muştu – Müjde      

Mıt mıt – Dır dır 

Mugallid – Komik    

Maytap – Alay etme    

Mıdıl – Ucu sivri değnek

Mamır – Düzenli 

Musandıra – Yüklük altı 

Mizan – Terazi 

Mucuk – Öpücük

Muşmak – Yumruk 

Mıncık – Hayvan tekmesi 

Molasın (Muğla sınırı) – Gümüşdere 

Mızıldama – Şikayetçi bir sesle konuşma 

Manar – Balta, nacak 

Minnacık – Ufacık 

Maval – Uydurma söz 

Mağrur – Kendisini önemseyen kimse 

Mangır – eski  Osmanlı parası

Mancınık – Büyük sapan 

N HARFİ

Nine(nene) – Anneanne veya Babaanne 

Nana – Nane 

Nema – Faiz

Name – Mektup

Namıs – Namus 

Nadir – Seyrek

Naha – Tüh yazık 

Netamalı – Tekin olmayan 

Nişlemek(nişleyon) – Ne yapmak(ne yapıyorsun) 

 

O HARFİ

Orak – Ekin biçmeye yarayan alet

Okka – Ölçü aracı ( kilo)

Oba – Sokak

Ora – Orası

Oda – Motel (Yatılacak yer)

Ozan – Aşık 

Osun – Olsun 

Oyunturak – Çam oyunturağı

Oymak – Kavim, soy, aile, köy, göçebe 

Oylum – Bir cisimdeki çukurluk

Olgun - Olgunlaşmak

 

Ö HARFİ

Örs – Türklerde demir dövmeye yarayan alet

Öşür – Vergi 

Övendire – Sopa ucunda üçgen biçiminde demir alet

Örüzger – Rüzgar

Ölet – Toplu ölüm 

Ölgün – Sakin 

Öbek – Takım, Yığın 

Öte beri – Ev eşyası 

Öngü – Önündeki 

Örkelenmek – Öfkelenmek 

Örü – Saç örgüsü

Örük – Sikke (hayvan otlarken iple bağlanan toprağa çakılan demir)

Öcü – Korkutma 

Önlük – Kıyafet 

Öç – İntikam 

Ökse – Kuş tutmaya yarayan macunlu değnek

Ötü git – Öteye git 

Öngücü – Eninde sonunda

Öngü – Önünde  (Öngünü getir)

 

 

 

P HARFİ

Pontur – Pantolon       

Payam – Badem 

Peşkir – Mendil

Pusat – Silah (Kıyafet olarak da kullanılır)

Pusu – Tuzak 

Pasak – Kirli 

Paspal – Dağınık 

Peştamal – Bele bağlanan etek türü 

Pak – Temiz 

Parpı – Darbe 

Pıranga – Ağır cezalı mahkûmlara takılan alet 

Potugal – Portakal 

Paytak – Yürüyüş biçimi

Patika – Yolak ( dar yol) 

Pısırık – Tutuk, çekingen, beceriksiz

Patırtı - Gürültü

 

R HARFİ

Reşit – Yaşca olgun

Rabıta – Taban tahtası

Rastlantı – Tesadüf 

Rençber – Geçimini topraktan sağlayan kişi (sıkıntı çeken) 

Reyhan – Fesleğen (Pesligan) 

Riya – İki yüzlülük 

 

S HARFİ   

Sındı – Makas       

Sığırtmeç – Sığır güden kimse   

Seren – Tarlada toplanılan hasat yığını 

Seyitmek – Koşmak

Sarı ot – Havuç 

Silbinç – Beşiğe konan çocuğun ihtiyacını gidermeye yaran bardak  

Sini – Büyük tepsi

Sinnengeç – Saklambaç  

Sadıç – Sağdıç

Süsmek – Hayvanla için kullanılır

Süse – Yol 

Somat – Boğaz

Sakar – Sık sık önemsiz kaza yapan

Sakar – Hayvanların alınlarında bulunan beyaz leke 

Sapa – Kenar 

Savmak – İstenmeyen kişiyi başından atmak

Savuşturmak – Bir zarar görmeden atlatmak

Sakırdamak – Titremek

Sası – Kötü kokan

Semiz - Besili

Ş HARFİ

Şangır şungur – aşırı ses çıkarmak

Şibbek – Terlik          

Şavk – Işık   

Şibir – Kibar  

Şimşir – Kaşık  

Şatır – Şen, keyifli, neşeli 

Şıngırdak – Sallanınca ses çıkaran 

Şal – Kadınların kullandığı geniş atkı 

Şibbek – Terlik 

Şıpır – Şapır 

Şınık (şinik) – Sekiz kiloluk tahıl ölçeği (şınıkak)  

Şeytan papırı – Bisiklet 

Şemşi – Şemsiye

Şımşırk - Sırf

 

T HARFİ

Tırkı – Kilit   

Tamşa etmek – Alay etmek

Tırpan – Ekin biçme aracı 

Talkın – Telkin

Tasma - Köpeklerin boynuna takılan alet

Tosma – Toslama

Terke – Domates, biber bahçesi

Tıslama – inleme     

Tıkırtı – Ses    

Terslik – Samralık    

Toka – Misket 

Tülgüme – Zıplama 

Teyyare – Uçak

Tiske – Hafif vuruş

Tezek – Topraktan kaldırılan iri parça ( Hayvan dışkısı olarak da kullanılır)

Toynak – At eşek tırnağı 

Tomruk – Ağacın silindir biçimindeki gövdesi 

Takunya – Nalın ( Tahta terlik)

Tara – Çalı çırpı kesen alet 

Tamah – Heves 

Tekne – Çamaşır yıkama aracı 

Tümsek – Tepe 

Tarumar – Darmadağın

Tekin – Güvenilir

Tivis - Çekirdek 

 

 

 

 

 

 

 

U HARFİ

Urgan – Halat 

Ula – Ulan

Ufak – Küçük

Uslu – Sakin 

Uçarı – Ele avuca sığmaz 

Usul – Sessiz  (usul usul ) 

 

Ü HARFİ

Ünne – Seslenmek

Üzengi – Binicilik malzemesi

Ükela – Ukala

Ünnü – Ünlü 

Üşenme – Çaba göstermemek 

Ürme – Havlama

Ütme – Ateşte kızartılmış mısır, nohut, buğday vb.

Üleşme – Paylaşma 

 

V HARFİ

Velespit – Bisiklet 

Velet – Çocuk

Vakar – Ağırbaşlı

Vel vele – Gürültü 

Vesselam – İşte bu kadar (son söz budur)

Vakıt – Vakit 

Vebal – Sorumluluk

Viran – Bakımsız, yıkılmış

Velekin – Bununla birlikte

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Y HARFİ 

Yaran – Arkadaş  

Yavık – Körleme   

Yarangüme – Tavas (Davaz)

Yâd – Anma

Yağlık – Mendil     

Yaba – Saman aracı    

Yargın – Omuz 

Yeygi – Hayvan yemi  

Yoldeş – Yoldaş       

Yastec – Ekmek teknesi 

Yekter – Cesur 

Yılık – Yamuk 

Yepili – Pek       

Yüklük – Dolap    

Yımırta – Yumurta

Yufka – Saç ekmeği 

Yurgu – Kar küreği 

Yuluk – Sapanda taş koyulan yer 

Yavan – Tatsız 

Yavuz olmak – İyileşmek

Yalavış – Yalaka   

Yatır –  Doğa üstü güçlerine inanılan İçinde ermişin yattığı mezar  

Yayık – Ayran dövülen kazan(Kovan) 

Yamık – Yamuk 

Yalık – Çiftleşme zamanı gelmiş köpek 

Yosma –Genç güzel, aştan çıkarıcı kadın 

Yunma – Yıkanma 

Yazgı – Kader ( yere serilen örtü) 

Yılgın – Korkudan sinmiş

Yakı – Kimi hastalıklara iyileştirmek amacıyla bez üzerine serilen, vücudun değişik yerlerine sarılan lapa 

Yatır – Ermişlerin yattığı mezar 

Yantır – Titrek, doğru yürüyemeyen, yan yana yürüyen 

Yaşıt – Akran 

Yaşıl – Yeşil 

Yonga – Odun kıymığı

Yoz – el değmemiş, işlenmemiş, verimsiz olan 

Yorga - Atın biniciyi sarsmayan yürüyüş tipi 

 

 

 

 

 

 

 

 

Z HARFİ

Zangır zangır – Titreme 

Zatinden – Zaten 

Zıbın – Giyecek 

Zımba –  Delgeçle açılan delik (zımba gibiyim)

Zırıldak – Taş oyunu 

Zevzek – geveze 

Zarı – Herhalde 

Zapır zapır – koşarak gelme 

Zılgıt – Darbe yemek 

Ziyan – Zarar 

Zıpır – Delice tavırlı hareketli

Zıvana – İki ucu açık boru (zıvanadan çıkmak – çıldırmak) 

Zalım – Zalim 

Salih KOCABAŞ

Diğer Yazılar